Andreas Lubitz en het systeem dat ons voortjaagt - Luc Pauwels

En dan verschijnt er afgelopen weekend een gesprek in de Duitse sensatiekrant Bild met een ex-vriendin van Lubitz. Ik geef dat hier letterlijk weer. Zonder volledige vertaling. Om zo dicht mogelijk bij de feiten te blijven.

“Er war ein guter Mensch, der so süß (zoet) sein konnte, hat Blumen geschenkt. Wir haben immer sehr viel über Arbeit gesprochen, und da wurde er ein anderer Mensch, er hat sich aufgeregt (opgewonden), unter welchen Umständen (omstandigheden) wir arbeiten müssen. Zu wenig Geld, Angst um den Vertrag (angst om het contract), zu viel Druck.”

“Er hat sich einmal sogar für längere Zeit im Badezimmer eingesperrt (heeft zich ooit een keer voor een lange tijd in de badkamer opgesloten). Nachts ist er aufgewacht und schrie wir stürzen ab, weil er Alpträume hatte (hij schrok 's nachts wakker en schreeuwde: “We storten neer!” omdat hij nachtmerries had). Er konnte vor anderen Menschen gut verstecken, was mit ihm wirklich läuft.” (hij kon voor andere mensen goed verbergen wat er werkelijk aan de hand was met hem).

En dan herinnert ze zich dat éne zinnetje van Lubitz:

“Eines Tages werde ich etwas tun, was das ganze System verändern wird, und alle werden dann meinen Namen kennen und in Erinnerung behalten.”

“Op een dag zal ik iets doen, wat het hele systeem zal veranderen. Iedereen zal dan mijn naam kennen en mij blijven herinneren."

Het is momenteel nog onduidelijk hoe zorgvuldig Lubitz zijn vernietigende actie heeft gepland, waar hij in zijn haat tegen “het systeem” 149 mensen meesleurde. Was het allemaal intentioneel gepland, of een bevlieging van het moment, een al dan niet bewuste manipulatie van een man die met zichzelf geen blijf meer wist?

Wat wel duidelijk is, is dat hij ernstige problemen had met het systeem. Dat deze man angst had om zijn job in dat “systeem” te verliezen, dat hij ziektebriefjes heeft verscheurd om toch maar te kunnen blijven werken. Volhouden dat hij een perfecte piloot was, gezond en wel. Zo kon hij zich vastklampen aan een job die nog altijd zijn droom was, maar letterlijk afgleed naar een totale nachtmerrie.

Want dat systeem legt een zware last op. En niet alleen aan piloten: depressies, burn-outs als gevolg van een steeds zwaarder en stresserend werkritme? Het klinkt u vermoedelijk niet meer vreemd in de oren.

Dat systeem gaat mogelijk dus verder dan Lufthansa of Germanwings (waar het sociale vangnet en de arbeidscultuur vermoedelijk nog beter is dan bij veel andere lowcost luchtvaartmaatschappijen), dat systeem gaat zelfs verder dan de machocultuur van de piloten.

Dat systeem zou wel eens in elke beroepssector van onze westerse wereld kunnen zijn doorgedrongen.

Een systeem dat dus overal zit, met in elke beroepsgroep almaar meer pionnetjes die van het schaakbord vallen: overwerkt, moe, depressief tegenover steeds meer veeleisende omstandigheden en verantwoordelijkheden. En toch maar voortdoen. Uit passie voor de job. Of uit angst om de job te verliezen. Zelfs al vind je het een rotjob. Want eenmaal gelabeld als “mentaal ooit eens wat minder”, kom je misschien nooit meer aan de bak.

Sommige pionnetjes zoals Lubitz slaan dan helemaal door, met onbegrijpelijke, psychopatische en onvergeeflijke moordende acties, waarbij ze tientallen onschuldigen (die mogelijk zelf ook worstelen met dat systeem!) meesleuren in hun ondergang.

Dat systeem hebben we eigenlijk met zijn allen ontwikkeld. Tweehonderd jaar geleden begon het zich uit te rollen, met onmenselijke werkomstandigheden in de fabrieken van de eerste industriële revolutie, waarin de arbeiders werden uitgeperst tot ze van ontberingen, honger en uitputting fysiek kapot gingen.

Er kwam dan ook een enorme sociale reactie tegen dat “systeem”. Het werd uiteindelijk ten koste van veel vergoten bloed vermenselijkt met allerlei beschermende maatregelen: betaald wettelijk verlof, kortere werktijden, sociale opvang, wettelijk recht op ziekteverlof...

Maar de laatste jaren misschien in de praktijk al wat minder, dat recht op ziekte, vakantie, redelijke werktijden? Wat ziek zijn, je wat minder goed in je vel voelen, maar toch maar blijven werken. Als modelpatroon. Of uit angst om jobverlies: het is u wellicht niet onbekend.

Want, ondanks alle flankerende beschermingen, is het systeem zelf behoorlijk overeind gebleven. Het werd zelfs meer geraffineerd en wereldwijd uitgerold. Met subtielere arbeidsprocessen, betere wetenschappelijk en technologisch verfijnde werkmethoden, technologische gadgets en machinerieën schakelde het sluipend en misschien zelfs ongewild (!) opnieuw over naar een modus van almaar langer werken, met almaar meer stress. En zo bleef het systeem competitief, ondanks de extra kosten van de beschermende maatregelen.

Een krachttoer. Met brio geslaagd. Iets om trots op te zijn. Maar misschien hebben we met z'n allen uit het oog verloren dat het systeem bijna onzichtbaar opnieuw is verworden tot een geraffineerde machine die de werkkrachten niet alleen fysiek, maar ook mentaal uitholt. Waardoor zelfs heel sterke pionnen in de ravijn van burn-outs, depressies, extreme fysieke en mentale vermoeidheid verdwijnen.

Misschien moeten we eens serieus stilstaan bij dat systeem. Waarin niet alleen een vermalende externe concurrentie wordt aangewakkerd, maar ook een destructieve interne concurrentie. Almaar beter, sneller, opportunistischer dan de collega's zijn. Intern mensen tegen elkaar opzetten en daarop dan ook afgerekend worden door de paladijnen van dat systeem. Een modus die zo normaal is geworden, dat we die zelfs meenemen naar huis: perfect geregeld gezin, chique woning, kinderen moeten modelvoorbeelden zijn, met een portie competitieve sport en een flinke hap cultuur erbovenop. Ontspanning die wordt afgerekend op inspanning, prestaties en succes. Aangevuld met smartphones, pc's... die je zelfs thuis nog niet met rust laten.

Misschien is dat systeem gevaarlijk dicht bij het point of no return aan het verglijden. Zodat niet een paar pionnen, maar een stilaan kritische massa over de kling wordt gejaagd. Misschien naderen we met z'n allen de rand van het ravijn. Iets om over na te denken, vrees ik.

(Luc Pauwels is journalist bij VRT Nieuws.)