De negen levens van Sarkozy - Rony Van Gastel

Niet meer dan de helft van de kiezers vond het de moeite om zondag naar het stemhokje te gaan. Het ging natuurlijk ‘maar’ om departementsverkiezingen. En toch was dit een belangrijke graadmeter, een nationale test die met glans gewonnen is door de UMP en zijn partners. Maar is er wel een échte winnaar?
analyse
Analyse

De echte baas

Niemand die eraan twijfelde: na de Europese en de gemeenteraadsverkiezingen van vorig jaar zou de UMP en centrumrechts ook de departementsverkiezingen winnen. De vraag was hoe groot de overwinning zou zijn. Uiteindelijk krijgt rechts 67 departementen in handen, mooi want ze komen van 41. Links houdt er 34 over, komende van 61. Duidelijk. Nicolas Sarkozy had het over ‘een historische overwinning’. Een tikje overdreven, maar voor de gewezen president is deze uitslag goed nieuws. Zijn terugkeer als partijleider mag geslaagd genoemd worden.

Want niet vergeten: Sarkozy zit pas sinds vier maanden weer in het zadel. Een half jaar geleden was zijn partij – de UMP – nog stuurloos en hopeloos verdeeld. Er waren schandalen en er woedde een oorlog om de erfenis tussen gewezen premier Fillon en partijleider Copé. Een oorlog die in de media werd gevoerd, op het niveau van ‘ik ben de grootste en de dikste’ – ‘nee ikke’. Tot Sarkozy kwam en duidelijk maakte wie de baas is. In eigen rangen heeft hij maar één ernstige uitdager en dat is Alain Juppé. De burgemeester van Bordeaux – ooit door Chirac ‘le meilleur d’entre nous’ genoemd – kan ook op veel bijval rekenen bij de centrumrechtse kiezer. Een wisseloplossing zeg maar.

Madeleine

Maar Juppé is niet de grootste kopzorg voor Sarkozy. Hij heeft een ernstiger probleem dat luistert naar de naam Madeleine. Nicolas wil Madeleine voor zich winnen, maar ze aarzelt. Niet dat Carla Bruni ongerust moet zijn. Madeleine is gepensioneerd, woont in Marseille en stemt voor het Front National. Ooit – in 2007 – heeft ze voor Sarkozy gestemd.

Maar hij heeft haar ontgoocheld. Sarkozy nam wel de stoere taal over van het Front National, maar eenmaal aan de macht bleek er niet zoveel te veranderen. Nu is Madeleine alle vertrouwen kwijt en legt ze haar hoop en haar stem bij Marine Le Pen. Madeleine wil trouwens wel eens weten waarom er zoveel minachting is voor de miljoenen Fransen die voor het Front National stemmen. Dat was op een ochtenduitzending van radiozender RTL.

Sindsdien heeft Sarkozy naar verluidt een obsessie: Madeleine – en met haar miljoenen kiezers die naar Marine Le Pen zijn gelopen – overtuigen om naar de stal terug te keren. Als hij erin slaagt een deeltje van dat electoraat weer naar zich toe te halen, zit hij gebeiteld voor de échte verkiezingen: de parlements- en presidentsverkiezingen van over twee jaar. Dan wenkt een tweede ambtstermijn: 2017 – 2022. De ambitieuze Sarkozy is immers niet vergeten dat hij er na één ambtstermijn is ‘uitgebonjourd’… Grote presidenten zoals De Gaulle, Mitterrand en Chirac slaagden erin om zich een tweede keer te laten verkiezen. Sarko niet en dat heeft zijn ego geraakt. Als hij terugkeert naar de politiek, is dat niet om opnieuw in het stof te bijten. Wel om zijn revanche op de geschiedenis te nemen en duidelijk te maken dat hij géén kleine president is.

Democratisch deficit?

Op het eerste gezicht zou je kunnen besluiten dat er geen vuiltje aan de lucht is. Sarko (neen, officieel is het niet en juist we mogen Juppé niet vergeten) ligt in polepositie om het ‘accident de parcours’ van 2012 uit te wissen. De oppositie heeft gewonnen, de meerderheid verloren. Zo gaat dat nu eenmaal in democratieën. Binnenkort zal het weer L’Alternance zijn, en zal rechts het overnemen van links, typisch Frans.

Dat is dus op het eerste gezicht. Bij nader inzien is er wél iets aan de hand. De klassieke partijen raken namelijk gestaag aanhang kwijt. Er zijn in Frankrijk zo’n 42.700.000 stemgerechtigden. Hoeveel gingen daarvan naar de traditionele grote partijen? Kijken we naar de eerste ronde, die geeft namelijk het meest globale beeld. De lijsten met de naam UMP, UDI (centrumrechts) en Unie van rechts samen haalden 5.800.000 kiezers. Nog geen 14 procent dus van het potentiële kiespubliek, en dat voor de grote winnaar. De socialisten, radicalen en unie van links haalden in de eerste ronde 4.700.000 kiezers, of 11 procent voor de partij van president en premier. Met andere woorden: er is iets grondig mis met de band van de Fransen met hun politici – ook al waren het dan maar departementsverkiezingen.

De versplintering van het electoraat is één van de oorzaken. Aan de linkerzijde zijn er ook groen (Europe Ecologie Les Verts) en donkerrood (Le parti de gauche van Mélenchon), en verder communisten en extreemlinks. Rechts is er naast de UMP de centrumpartij UDI, de Modem (ook centrum van Bayrou) en La France Debout. En dan is er uiterst rechts met natuurlijk het Front National. En in het uiterste zuiden krijgt het Front National zelfs concurrentie van … extreemrechts. Neem de Vaucluse – het zo mooie toeristische departement rond de Mont Ventoux en Avignon. Daar kon er in sommige kantons gekozen worden tussen de Ligue du Sud en het Front National. De Ligue du Sud – genoemd naar de Italiaanse Lega Nord – is het extreemrechtse familiebedrijfje van meneer en mevrouw Bompard – burgemeesters van Orange en Bollène. Maar niet alleen in het zuiden, in grote delen van Frankrijk is extreemrechts een stabiele kracht geworden in het politieke landschap. En wat opvalt: de Madeleines van deze wereld verstoppen hun extreme kiesgedrag niet langer, ze lijken er zelfs trots op.

Links is het noorden kwijt

Het grote aandeel kiezers dat naar Marine Le Pen trekt, is niet alleen een probleem voor Sarkozy en de zijnen, het is nog erger voor president Hollande en zijn premier Valls. Die laatste zei gisteren nog eens wat de eerste al sinds zijn verkiezing in 2012 zegt. Namelijk dat de regering drie prioriteiten heeft: werk, werk en nog eens werk. Het lijkt niet te lukken en intussen zijn de socialisten wel het noorden kwijt. Figuurlijk, want de socialistische regering zit een beetje tussen hamer en aambeeld.

Om de economie te stimuleren rekent ze op de privésector en wil ze de Franse bedrijven meer armslag geven. Maar tegelijk roert de linkerzijde van de PS zich alsmaar meer. En tenoren zoals Martine Aubry vinden ook dat de centrumrechtse koers van deze regering een beetje te rozerood wordt. En daarmee zitten we bij het letterlijke verlies van de PS in het noorden. Een deel van het traditioneel socialistische en communistische electoraat lijkt overgelopen naar het Front National. En daar profiteert centrumrechts van, dat tal van departementen in het noorden en het centrum wint.

Bleu Marine

Slotsom: het Front National neemt tegenwoordig stemmen af van rechts en van links en is intussen grondig verankerd in het politieke landschap. Maar ook Marine Le Pen is niet echt als overwinnaar uit de bus gekomen. Ja, haar extremistische partij haalde veel stemmen. Maar uiteindelijk is ze er niet in geslaagd om ook maar één departement binnen te halen. Als het al niet lukt in de Vaucluse, de Var of de Aisne, dan zal het in héél Frankrijk wel nooit lukken.

Zolang het huidige kiessysteem wordt gehanteerd, blijft het voor Marine Le Pen en het Front National een uitzichtloze en bittere strijd. Een strijd die voor veel Fransen het geloof in de politiek en de democratie niet ten goede zal komen. Ook het Front National is geen winnaar, zijn er wel winnaars uit deze stembusslag gekomen? Niet de PS, niet het FN, niet de politiek. Dan toch één winnaar misschien, een beetje: Nicolas Sarkozy.

(Rony Van Gastel is kenner van Frankrijk en VRT-journalist.)

Meest gelezen