Stammentwisten bij de Republikeinen - Tom Van de Weghe

Het wordt drummen aan de startlijn. Nooit eerder in de geschiedenis van de Republikeinse partij hebben zich zoveel potentiële kandidaten aangediend. Een man of 15. En één vrouw. Ted Cruz heeft dat dus niet zo slecht bekeken, want door als eerste zijn kandidatuur bekend te maken staat hij als eerste in de schijnwerpers. Dat doet ook de kassa rinkelen, want donoren staan klaar met hun geld. Geld dat Cruz broodnodig zal hebben tijdens zijn campagne.

Maar laten we realistisch blijven : de kans dat hij het namens de Grand Old Party zal kunnen opnemen tegen de Democratische presidentskandidaat is wel heel klein. De 44-jarige Texaan mag dan wel de lieveling zijn van de Tea Party-aanhangers die hem in 2010 naar de senaat hebben gestuurd. Geboren in Canada nota bene, met een Cubaanse vader-dominee en een Amerikaanse moeder. Als geen ander werkte hij zich de voorbije jaren in de kijker als stokebrand, ook binnen zijn eigen partij.

Zijn oratorisch talent wist hij te etaleren toen hij 21 uur lang het spreekgestoelte van de senaat bezette om Obamacare te laten ontsporen. Hij zat ook mee achter de shutdown van de federale overheid in de herfst van 2013. Cruz heeft een hekel aan compromissen, waardoor hij zich op korte tijd onpopulair maakte bij het establishment van de GOP. “The most hated man in the party,” zo liet een collega-Republikein optekenen. Of een “wacko-bird” volgens John McCain, Republikeins presidentskandidaat in 2008.

Maar Cruz is niet van gisteren. Hij behaalde diploma’s aan topuniversiteiten zoals Princeton en Harvard Law School. Zijn theorie waarom de Republikeinen de laatste twee presidentsverkiezingen hebben verloren : de presidentskandidaat was telkens niet conservatief genoeg, waardoor veel Republikeinse kiezers thuisbleven uit onvrede. En conservatief, dat is Cruz wel.

Een kleinere overheid, minder regelgeving, weg met abortus, de belastingdienst en Obamacare, een hermetisch afgesloten grens met Mexico. Het zijn maar enkele van zijn voorstellen. Volledig in lijn met de ruk naar rechts die de Republikeinse partij in 2010 heeft gemaakt. Hij is ook diep gelovig, waardoor hij zeer goed ligt bij de enorme groep evangelische christenen. Een logische kandidaat dus, die wellicht goed kan scoren tijdens de voorrondes of de primaries.

Het grote probleem van Cruz is natuurlijk dat hij in dezelfde vijver vist als de meeste andere Republikeinse kandidaten. Allemaal willen ze een stukje van de sociaal-conservatieve taart die nu verdeeld wordt. Want dit is de achterliggende reden voor de overbevolking aan de startlijn : de Republikeinse partij blijft verdeeld door een interne stammentwist. Er is geen echte leidersfiguur of koploper.

De conservatieven vleugel wil een eigen kandidaat om het zo gehate establishment van de partij een hak te zetten. Dat establishment schuift steeds duidelijker Jeb Bush naar voren als presidentskandidaat, de gewezen gouverneur van Florida, getrouwd met een Mexicaanse en broer van. Precies zijn achternaam lijkt zijn grootste handicap te worden. In de laatste peilingen scoort hij niet goed bij Republikeinse kiezers. Een verrassing is dat niet. Ze zien hem als een verlengstuk van zijn broer, een terugkeer naar het verleden. Niet conservatief genoeg ook.

Bush heeft wel al de grootste geldschieters achter zich kunnen verzamelen, en dat is zijn grootste troef. Maar het ziet er steeds meer naar uit dat hij het zal moeten afleggen tegen de frissere Scott Walker, Republikeins gouverneur van Wisconsin. Walker heeft intussen bewezen dat hij méér is dan ‘smaakje van de maand’. Hij doet het in heel wat peilingen veel beter dan Bush. Hij ligt goed bij zowel gematigde als conservatieve Republikeinen vanwege zijn conservatief beleid in zijn thuisstaat (vakbonden beknotten, belastingen verminderen). Jeb Bush moet dus opletten voor een aanval op zijn rechterflank.

Vandaar dat de aankondiging van Cruz, en de vele anderen die nog zullen volgen, best wel goed nieuws is voor Jeb Bush. Want Cruz’ voornaamste opdracht is het aanvallen van conservatieve kandidaten zoals Walker. Terwijl ze elkaar afslachten in de voorrondes kan Bush achterover leunen en het schouwspel in zijn eigen partij gadeslaan. Dat dit een pijnlijke vertoning oplevert, herinneren we ons nog van het Republikeinse verkiezingscircus in 2012.

De partijtop had gehoopt zich dit scenario te kunnen besparen door de verkiezingskalender ditmaal flink af te slanken. Eensgezindheid en verzoening tonen, zo luidde de boodschap. Tevergeefs dus. De versplintering in de GOP wordt steeds groter. Bovendien hebben de kandidaten door de komst van zogenaamde Super PACs meer geld dan ooit in hun oorlogskas, waardoor de uitputtingsslag wel eens bijzonder lang kan duren. Het gevaar bestaat dat hierdoor geen enkele kandidaat zich kan verzekeren van een voldoende grote aanhang.

Er wordt gevreesd voor chaos. Om nog maar te zwijgen van de gigantische verkwisting van tijd, geld en energie. Anderzijds kan dit slagveld ook een louterend effect hebben op de partij, zo klinkt het. De verhitte debatten kunnen bijvoorbeeld de Republikeinse ideeën stroomlijnen en de finale kandidaat sterker maken. Zo is hij beter voorbereid op het uiteindelijke vuurwerk, wanneer hij het moet opnemen tegen zijn Democratische uitdager. “Elk nadeel heeft z’n voordeel.”

Uitgerekend die competitiegeest ontbreekt aan de overkant, bij de Democraten. De (voorlopig) ongekroonde Hillary Clinton wacht enkel nog het geschikte ogenblik af om haar kandidatuur bekend te maken, wellicht over een week of 2. Van noemenswaardige concurrentie voor een nominatie binnen haar partij is alsnog geen sprake. Terwijl het recente e-mailschandaal bij veel Democraten een alarmbelletje deed rinkelen om een plan B te voorzien. De grootste bedreiging van Hillary? Die blijkt Hillary zelf te zijn.

(Tom Van de Weghe is VRT-correspondent in Amerika (Twitter : @tomvandeweghe .)