Stress en de piloot - Geert Vertongen

Dat we te maken hebben met een extreem uitzonderlijk voorval maar niet met een primeur, weten we intussen. Als het een troost mag zijn voor alle betrokkenen, met de nabestaanden op de eerste plaats: de motieven kwamen steeds aan het licht. Soms was het wraak op de werkgever of een collega die verantwoordelijk werd geacht voor een uitzichtloze persoonlijke situatie. In andere gevallen was de aanleiding in de persoonlijke levenssfeer van de piloot te zoeken: geld, relaties …
opinie
Opinie

Selectie van de piloten

Bij hun aanwerving worden piloten geëvalueerd op hun technische vaardigheden en theoretische kennis, maar ze worden ook onderworpen aan doorgedreven psychologische tests. Het gaat om een ware zoektocht naar de persoonlijkheidsstructuur van de kandidaat. Algemeen wordt aangenomen dat persoonlijkheid niet erg veel evolueert; gedrag daarentegen is functie van de persoonlijkheid, blootgesteld aan omgeving en dus veranderlijk. Stress bestaat dan weer uit verschillende componenten en deze maken - op het persoonlijke stressniveau na - deel uit van deze omgeving: familie, werkgever en gebeurtenissen. De totale ervaren stress is de som van deze componenten. De persoonlijkheidsstructuur moet van die aard zijn om tijdens acute situaties van hoge stress nog aanvaardbaar te kunnen functioneren.

Een acute stresssituatie

April 2004, Napels. Door op het laatste moment nog een remmanoeuvre uit te voeren werd op het nippertje een crash vermeden. Felicitaties voor het selectiemodel van Sabena. Je kunt jezelf op dit gebied onmogelijk op voorhand inschatten. De selectie had echter vooropgesteld dat ik tijdens een situatie van zeer hoge acute stress nog aanvaardbaar zou functioneren. Dit model is echter niet geschikt voor blootstelling aan langere periodes van relatief hoge stress. De lange en trieste eindstrijd van Sabena en Sobelair zijn persoonlijke ervaringen van deze tweede soort. De onuitgesproken schrik dat er elk ogenblik slecht nieuws kon komen, was voortdurend aanwezig.

Zelfbeoordeling en sociale controle

Sociale controle is uiterst efficiënt bij het detecteren van alcohol- en drugmisbruik maar verliest heel wat aan doeltreffendheid in het detecteren van stress, depressies en burn-out. Bemanningen zijn niet noodzakelijk getraind om depressie en stress bij collega’s te detecteren en in grote bedrijven hebben ze, door de snelle wissels, vaak niet de tijd om dieper persoonlijk contact te leggen.

De piloot is in ruime mate op zichzelf aangewezen en beschikt in het beste geval over een attente en assertieve partner, vriend(en) of familie, onderlegd in de materie. Zelfcontrole is over het algemeen bijzonder moeilijk. Als vermoeidheid nog relatief eenvoudig zelf te detecteren valt, zijn stress, depressie en burn-out al een pak complexer om vast te stellen. Er bestaat zoiets als een stressbarometer, een document dat punten toekent aan ingrijpende levensgebeurtenissen (relatiebreuk, overlijden maar ook verhuizen bv.) en dat moet toelaten om het persoonlijke totale stressniveau te “berekenen”. Andere methodes om je psychische toestand zelf te meten, zijn me onbekend.

Doorgedreven professionele controle

De professionele controles die piloten jaarlijks ondergaan bestaan o.a. uit:
• een medische check-up met kort afsluitend gesprek met de arts,
• random controles op drugs- en alcoholgebruik,
• een examen tijdens een aantal routinevluchten waarbij vooral gelet wordt op het naleven van de huis- en luchtvaartregels,
• 2 examens op de vluchtsimulator waar boven op de technische vaardigheden en kennis ook niet-technische vaardigheden zoals beoordelingsvermogen, leiderschap, communicatie, samenwerking, besluitvorming,… worden geëvalueerd en daarna becommentarieerd in een afsluitend gesprek.

Deze talrijke controles zorgen ervoor dat de werkgever na enkele jaren een redelijk beeld heeft van hoe iemand presteert of hoe die prestaties in de tijd evolueren zonder daarom echter in de diepste zielenroerselen te kunnen kijken. Bij geen van deze controles is een psycholoog of psychiater aanwezig.

De fameuze cockpitdeur

Na de aanslagen in de VS werden diverse opties onderzocht om verdere pogingen van dit type onmogelijk te maken. Er werd onder meer geopperd om de piloten te bewapenen of om op iedere vlucht politie mee te sturen. Men koos uiteindelijk voor het invoeren van de versterkte cockpitdeur in combinatie met videocamera's en bijhorende procedures die enerzijds rekening houden met terroristen die toch nog toegang tot de cockpit zoeken en anderzijds het eventueel onwel worden van de in de cockpit achtergebleven piloot.

Het niet respecteren van de internationale verdragen inzake onderzoek van luchtvaartincidenten en het onverantwoord snel communiceren van conclusies doet overheden, administraties en luchtvaartmaatschappijen in een onvermijdelijke bureaucratische kramp schieten.

Een piloot die vindt dat zijn eigen leven niet langer de moeite waard is om geleefd te worden en beslist om iedereen mee te sleuren, laat zich door geen enkele procedure stoppen.

Laat ons realistisch blijven: dit is een extreem uitzonderlijk incident
 

(Geert Vertongen is gezagvoerder Airbus A320.)

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen