Belgische wetenschapper herontdekt toevallig zeldzame muizensoort

Philippe Kok, die als onderzoeker verbonden is aan het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen en het Amphibian Evolution Lab van de VUB, herontdekte de muis in november 2009. Het team deed de ontdekking op de top van de 2.216 meter hoge Wei Assipu-tepui, een van de kolossale zandstenen tafelbergen in de hooglanden van Guyana.

Kok houdt zich als herpetoloog eigenlijk bezig met de studie van reptielen en amfibieën. Hij ontdekte de muis, die in de buurt van zijn kampplaats rondsnuffelde, eerder per toeval terwijl hij op expeditie was om kikkers en hagedissen te zoeken.

"Ik exploreer deze regio al meer dan tien jaar en heb honderden gewervelde diersoorten gecatalogeerd, maar dit was de eerste en enige keer dat ik deze muis zag", zo zei Kok.

De Roraima-muis is klein en heeft een korte staart. Het dier heeft ook kleine oortjes en langgerekte klauwen.

De Roraima-muis behoort niet alleen tot de zeldzaamste dieren ter wereld, er zijn ook weinig zoogdieren met een dergelijke beperkte geografische verspreiding, met zo'n klein leefgebied. Van de muis werden tot nu toe slechts zes exemplaren gevonden (in 1927 en in 1989) en die leefden allemaal op de top van dezelfde tepui, de Roraima-berg op de grens van Guyana, Venezuela en Brazilië.

Kok vond niet alleen het zevende specimen van Podoxymys roraimae - en nam er de eerste foto van - hij ontdekte ook een tweede plaats waar het diertje voorkomt, namelijk de Wei Assipu-tepui op de grens tussen Guyana en Brazilië.

Yuri Leite, professor aan de Universidade Federal do Espírito Santo in het zuidoosten van Brazilië, hoorde het verhaal van Koks veldassistent en nam contact met hem op. Leite wees hem op het belang van zijn ontdekking en op de biogeografische implicaties van verder onderzoek naar de evolutionaire roots van het diertje.

Samen met twee Braziliaanse wetenschappers analyseerde Kok voor het eerst ook het DNA van de Roraima-muis. Uit dat onderzoek blijkt dat de nauwste verwanten van het zoogdier zich hoofdzakelijk op het verafgelegen Braziliaanse plateau hebben verspreid.

"Het is verrassend dat de nauwste verwant van een kleine muis die alleen op twee geïsoleerde tafelbergen rondkruipt, in een gebied leeft dat duizenden kilometers daarvandaan ligt", zegt Philippe Kok. Die bevinding spreekt de huidige modellen tegen over hoe de fauna van de tafelbergen evolueerden.

De dichtste verwant van Podoxymys roraimae was tot voor deze ontdekking nog onbekend, waardoor wetenschappers de plaats van het diertje in de levensboom niet kenden. ."Alsof je een enig kind aantreft op de tepui's zonder te weten wie zijn naaste familie is of waar die woont", verklaart Leite.

Om de evolutionaire bijzonderheden van dit zeldzame dier na te gaan, werkten Leite en Kok samen met Marcelo Weksler, hoogleraar zoölogie aan de Universidade Federal do Rio de Janeiro. Ze analyseerden voor het eerst het DNA van de Roraima-muis en vergeleken het met dat van andere Zuid-Amerikaanse muizen en ratten.

Thalpomys en Necromys blijken de nauwste verwanten, twee geslachten van muizen die in open vegetaties leven, vooral in de Cerrado op het Braziliaanse Plateau. 'Het is verrassend dat de nauwste verwant van een kleine muis die alleen op twee geïsoleerde tafelbergen rondkruipt, in een gebied leeft dat duizenden kilometers daarvandaan ligt', zegt Philippe Kok.

De bevindingen spreken de huidige modellen tegen over hoe de fauna van de tafelbergen evolueerden. Wetenschappers dachten altijd dat de kleine zoogdieren op die tafelbergen afstamden van soorten uit de Andes, ofwel van dieren uit de onmiddellijke omgeving van de tafelbergen. De verbinding tussen het Guyaanse Plateau en het Brazilaanse Plateau - het nieuwe scenario dat Kok en collega's suggereren - is minstens 2,47 miljoen jaar oud, zo blijkt uit de genetische analyses.

Hoe de tepuis van Guyana en het Braziliaanse Plateau verbonden waren in het laat-plioceen (de periode van 2,6 tot 3,6 miljoen jaar geleden) moet nog verder onderzocht worden. 'Misschien was er een ecologische corridor tussen de twee, en/of werd de verspreiding van hun voorouders plots 'gesplitst' door geologische of klimatologische gebeurtenissen', suggereert Kok.

De Wei Assipu-temui met op de achtergrond de Roraima (foto: VUB).