Jemen, een operetterepubliek - Lukas De Vos

Mochten er Zuilen van Herakles staan aan de ingang van de Rode Zee, dan stonden ze nu te verkruimelen zoals de vroegere karavaansporen van de verloren stad Ubar (Iram) die onder het woestijnzand ligt van de Rub-al-Chali (de lege vlakte, the empty quarter). Op de linkeroever is Somalië aan het desintegreren, piraten maken al decennia de belangrijke vaarroutes door het Suezkanaal en de Indische Oceaan onveilig, Puntland heeft zich de facto afgescheiden van het eigenlijke Somalië dat kreunt onder de guerrilla van de radicaal-islamitische Al-Sjabaab-milities. Op de rechteroever ligt een operetterepubliek. Jemen.
opinie
Opinie

Alleen een librettoschrijver kan het bedenken: noordelijke opstandelingen, de Hoetti’s, zaidieten uit de bergprovincie Sa’ada, kidnappen de kabinetchef van huidig president Abdroella Hadi om te verhinderen dat er een administratieve herindeling van het land komt. Ze bezetten de hoofdstad Sanaa, omsingelen de residentie van president en eerste minister, maar aanvaarden hun ontslag niet als er geen absolute meerderheid in het parlement dat ontslag bevestigt. Want “dat is grondwettelijk zo gestipuleerd”. De Stomme van Portici is niet ver uit de buurt.

Wetteloosheid als gebruik

Zondag 25/1 komt het parlement in spoedzitting bijeen – nou ja, “spoed”, het parlement was met reces, en ze hebben tijd nodig om de 310 verkozenen bijeen te krijgen. In het parlement dat ook omsingeld is door Hoetti-krijgers. Niet dat zo’n operetterevolutie nieuw is in Jemen. In 1994 schreef De Volkskrant al dat de “wetteloosheid groteske vormen” aannam. Guido Goudsmit sneerde: “De staat ontwikkelde geen strukturen, de Arabische stammen bleven hun eigen gang gaan en de Jemenieten bleven het recht bij voorkeur in eigen hand nemen. Tot de dag van vandaag doet een eeuwenoud gebruik opgeld: de stammen gijzelen vooraanstaande leden van andere stammen en steeds vaker buitenlanders om concessies van het bevoegd gezag af te dwingen”. Twintig jaar later is er geen zandkorrel verlegd in die gebruiken.

Noord- en Zuid-Jemen

Want het mag dan hilarisch klinken dat president en eerste minister (die trouwens pas in november 2014 de eed had afgelegd) het bijltje erbij neerleggen, áls ze dat al mogen, de middeleeuwse cultuur van roofbaronnen en stamvetes blijft onverkort van kracht. Militaire dictators en koloniale grootmachten hebben daar geen invloed op gehad.

Het huidige Jemen bestaat immers uit twee volstrekt tegengestelde gebieden, waar nu een derde hond is bijgekomen, AKAS (of in het Engels AQAP), het Al-Kaida van het Arabische Schiereiland. AKAS heeft trouwens de verantwoordelijkheid opgeëist voor de moordpartij bij Charlie Hebdo in Parijs. Datzelfde Al-Kaida is al jaren het doelwit van Amerikaanse drone-aanvallen, met goedkeuring van veldmaarschalk Hadi, een stevige bondgenoot van het Westen. Maar het blijft vreemd dat het eertijds theocratische Noorden, dat sinds de onafhankelijkheid na de instorting van het Ottomaanse Rijk in 1918 oerconservatief is gebleven, ook al namen in 1969 de generaals de macht over, opging in een eenheidsstaat met Zuid-Jemen. Zuid-Jemen was militant marxistisch, had er ook een bloedig verzet voor over om zich af te scheuren uit het Britse imperium in 1967. Het vroegere Aden (nu nog de zuidelijke hoofdstad) moest evenwel inbinden toen het zijn schutspatroon verloor, de geïmplodeerde Sovjet-Unie.

Daarom gingen beide landen samen in 1990 – met een onderhuidse stammenoorlog tot gevolg. Wat zich toen afspeelde tussen toenmalig president Ali Saleh en zijn zuidelijke vicepresident Ali al-Beidh, wordt nu dunnetjes overgedaan. Met de onvermijdelijke volte-faces erbij.

Soennieten, sjiïeten en kat

Saleh is immers 33 jaar lang staatshoofd geweest, en lijkt (na uitgelekte gesprekken die in de krant Shabab Yemen) in het geheim met zijn vroegere Republikeinse Wacht aansluiting te hebben gevonden bij de Hoetti’s. Saleh werd door straatprotest in 2012 gedwongen ontslag te nemen. Maar achter de schermen blijft hij konkelen, want als sjiiet (een kleine helft van het land behoort tot die islamitische strekking), én met de steun van Iran, blijft zijn invloed groot. Saleh wordt grondig gewantrouwd door het Westen, omdat hij begin jaren negentig, toen Jemen lid was van de Veiligheidsraad, tegen de militaire invasie van Irak liet stemmen nadat Saddam Hoessein Koeweit onder de voet had gelopen.

Ook bij inheemse stammen blijft het verzet groot, bij soennieten natuurlijk, maar zelfs bij de ismailitische Marib (van sjiitische obediëntie) die ermee dreigen elektriciteitscentrales op te blazen, als de (soennitische) president Hadi een haar op het hoofd gekrenkt wordt. De reden is niet ver te zoeken, behalve godsdienstige twistpunten: Saleh heeft in 1999 het gebruik van qat verboden. Qatbladeren verwekken een roes, seksuele impotentie, en oncontroleerbare zelfbeheersing. Vetes slaan dan snel om in guerrilla.

De schaduw van de grote buur

Westerse waarnemers hebben uit gewoonte de neiging om de huidige, en vorige, burgeroorlogen te klasseren als een intern islamitisch conflict. Natuurlijk speelt dat voor een stuk mee. De Saudische oliebaronnen zien met lede ogen dat zootje ongeregeld aan hun zuidflank bekvechten – hun wahabitisch soennisme zou daar korte metten mee maken. Maar uitgerekend op een nieuw hoogtepunt in de Jemenitische vetes sterft koning Abdullah. Dat vergt enige herschikking binnen de familiebelangen, ook al houdt de nieuwe koning Salman vol dat er niets zal veranderen. De Amerikanen zitten even in een leegte. In september vorig jaar bouwden ze hun ambassade in Sanaa al ruim af. Nu gaan ze nog meer personeel terugtrekken en overbrengen naar Aden. Van ironie gesproken; de vroegere marxisten zijn nu een veilige toeverlaat voor de VS.

En wat nu?

Maar hoe zit het nu in de opera zelf? Na het vrijdaggebed gaven duizenden aanhangers van de Hoetti’s gevolg aan een oproep om een steunoptocht te houden iets ten noorden van Sanaa. Ze verbrandden Amerikaanse, Israëlische, en, Charlie indachtig, Franse vlaggen. (Het is nuttig om te weten dat Jemen tot de armste landen ter wereld behoort, en van de 25 miljoen Jemenieten de helft analfabeet is.)

Maar intussen werd er betoogd ten voordele van Hadi aan de universiteitscampus, in de Rode Zeehaven Hudaida, en in het zuidelijker Taiez. Hadi krijgt openlijk de steun van de Golfstaten, van de Arabische Liga, en van de VN-Veiligheidsraad (allicht onder Amerikaanse druk). Alleen: op het terrein heeft Hadi geen poot om op te staan. Zijn eigen paleis, de ambtswoning van de premier, het ministerie van Defensie, en het huis van de chef van de geheime dienst zijn omsingeld. In september hadden ze al de staatskrant Al-Thawra ingepalmd, nu ook het staatspersagentschap en de nationale televisie.

Een paar dagen geleden is een princiepsakkoord bereikt: de opstandelingen ontruimen de bezetting én de checkpoints in Sanaa als de regering instemt met een herziening van de gewraakte administratieve hertekening van het land in zes federale eenheden. Nu bestaat Jemen uit 20 provincies met een eigen gouverneur. De Hoetti’s en Saleh willen gewoon een versterking van de twee deelstaten, wat zo nodig een afscheiding gemakkelijker maakt. De Stomme van Portici all over again.

De voorbereidselen zijn bezig. Aden heeft uit steun voor de zuiderling Hadi alle toegangswegen in de lucht en ter zee afgesloten. Vier provincies erkennen inmiddels het gezag van Sanaa niet meer. Het Arabiae Felix van weleer geeft zoveel kopzorgen dat het op Arabiae Calix gaat lijken. Misschien moet die kelk niet tot de bodem worden leeggedronken als de Koranische voorspelling het lot van Ubar kan herhalen: na een hele week ijzige stormwind werd de stad omgeblazen en onder woestijnzand begraven. Het viel in zand uiteen. In Washington zouden ze allicht een zucht van verlichting slaken.

 

(Lukas De Vos was verslaggever bij VRT Nieuws.)
 

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen