Recht in het gezicht - Carl Devos

Aanleiding voor het weinig fraaie zwartepietendebat was de eindafrekening van de begroting 2014, in het bijzonder het afschuiven van wat vooral een collectieve verantwoordelijkheid is. Eerst tussen de beleidsniveaus, dan erbinnen. De Vlaamse begroting gaat stevig in het rood. Hoewel elk miljoen telt is dat evenwel niet de essentie. Wel dat duurzame investeringen een verklaring bieden: het ene tekort is dus het andere niet. Maar ook dat, zoals vroeger al aangeklaagd, Vlaanderen nogal creatief omging met sommige budgettaire technieken (de PPS). Bij CD&V valt ondertussen te horen dat een beperkt tekort niet onmogelijk is. Ze laten daar het heilige begrotingsevenwicht los. Dat stond nochtans stevig gebetonneerd, onder een Ministerpresident van CD&V (Peeters). Maar de tijden veranderen, onder een Ministerpresident van N-VA. Zeker als CD&V met Crevits en Vandeurzen bevoegd zijn voor een kleine helft van de Vlaamse begroting.

Rekeningen werden ook vereffend in Michel I. Het is niet dat die regering inhoudelijk hopeloos overhoop ligt. De vier partijen strijden niet om de fundamenten en wat daarvan in de buurt ligt. Er zijn normale discussies over timing en de mate waarin een en ander kan bijgesteld worden en uiteraard over verhoudingen tussen besparingen en nieuwe inkomsten in moeilijke tijden. In zo’n coalitie zijn ook verschillende visies over de verhouding tussen politieke en sociaal overleg volstrekt evident. En als er weer bespaard moet worden is het ook normaal dat de meningen daarover verschillen. Alleen de open vlakte waarop de coalitiepartners het fiscale luik uitvechten valt buiten de normale spanning in Belgische meerpartijenregeringen.

Dat neemt niet weg dat veel fricties en steken onder water het inhoudelijke verschil overstijgen. De betrokkenen ontkennen on the record het probleem, maar achter de schermen is een ander geluid te horen. Wie daar luistert hoort te vaak dat de coalitie (nog) niet goed aan elkaar hangt. Dat de mayonaise (nog) niet pakt. En dat ook persoonlijke relaties niet goed genoeg zijn om openlijke discussies te vermijden. Er is wat venijn. Ergernis. Iedereen profileert zich te veel als partij, te weinig als coalitiepartner.

Na de algemene verontwaardiging over de aanslagen in Parijs en na de angst die via Verviers in veel dorpen sloop, soms buiten verhouding, domineerde eensgezindheid. Zowat iedereen sloot zich aan bij de snelle en stevige maatregelen. Zo ontstaat een bevriezing van het politiek debat. Maar die is geforceerd: meningsverschillen worden tijdelijk afgekoeld maar niet opgeheven. Naarmate de tijd verstrijkt zal het normale politieke spel hervatten, ook over dit thema. Die normalisering trad deze week in, nog voor de para’s naar de kazerne terugkeerden.

CD&V en Open VLD hebben het moeilijk met de stevige tred van N-VA, die op dit thema een verschil wil maken en ook als eigenaar ervan beschouwd mag worden. Het zijn N-VA’ers, met voorop De Wever en de ministers van veiligheid en defensie, die de toon in het veiligheidsdebat zetten. Dat werkt sommigen op de zenuwen. Omdat ze vinden dat N-VA zich profileert, zoals De Wever al para’s aankondigde nog voor de ministerraad ze had goedgekeurd. En ook omdat ze inhoudelijke bedenkingen hebben. De (dubbele) nationaliteit ontnemen? Politici laten beslissen over het dreigingsniveau. Bij CD&V en Open VLD zijn er die hopen dat de Raad van State forse bedenkingen uit bij de twaalf terreurmaatregelen. Natuurlijk zijn deze verschillen inhoudelijk, ideologisch zelf, maar er is meer.

Kijk naar de overtrokken reacties van CD&V en Open VLD op de commentaar van minister van financiën Van Overtveldt op de nieuwe strategie van de ECB. Commentaar die, aldus NBB-baas Luc Coene, perfect normaal is. De liberalen hielden zich niet in. Bij CD&V was er eerst Eric Van Rompuy, maar omdat die al enige tijd last heeft van opspelende verzuring kon dat nog als een uiting van zijn eeuwige ergernis begrepen worden. Om te illustreren dat het CD&V toch ernstig was vond Wouter Beke het nodig om even later het gaspedaal nog verder in te duwen. En dat allemaal omdat de minister het aandurfde om commentaar te hebben bij de door velen bekritiseerde strategie van de ECB. Voor sommigen blijkbaar een heilig instituut dat tegen blasfemie beschermd moet worden. Of het moest zijn dat de manier waarop Van Overtveldt zich als de beschermer van het spaargeld der Belgen voorstelde – een functie die vroeger door Leterme of Geens werd opgenomen – anderen op de zenuwen werkt.

Hoe dan ook, altijd zijn er wel inhoudelijke redenen. Maar vaak spelen de eigen strategische partijbelangen een hoofdrol. Het is nog altijd vooral ieder voor zich. Bij MR hebben ze het daar steeds moeilijker mee, met dat Vlaams haantjesgedrag. Dat partijen in een coalitie hun identiteit willen bewaren en eigen punten willen maken is van alle tijden. Maar er zijn gradaties en methoden. Het offensief dat Wouter Beke dit weekend in verschillende kranten lanceert illustreert pijnlijk hoe klein de cohesie in Michel I is. En hoezeer de eigen profilering op de kap van de ander gebeurt. Het is met de voeten vooruit.

Beke onderlijnt hoe invloedrijk zijn partij wel is in Michel I, waar ze anderen tot voortschrijdend inzicht dwingt. Hij sluit het sociaal beleid af van besparingen. Remt die af. Wil de tax shift en begrotingscontrole toch aan elkaar verbinden. Hallo Open VLD? Hij onderlijnt hoezeer het beleid van Michel I lijkt op dat van Di Rupo I. Dat er dus met of zonder socialisten weinig verschil is. Terwijl N-VA het bestuur zonder socialisten heeft uitgeroepen tot surrogaatstaatshervorming. Na de flipflop-opmerking van De Wever over CD&V slaat Beke terug. Recht in het gezicht. Hij wordt zelfs persoonlijk, als hij zegt dat de burgemeester van Antwerpen op een andere manier met deze dreiging kan omgaan.

In Michel I heeft iedereen het te moeilijk met de ander. Is iedereen vooral met zichzelf bezig. Centrumrechts is bezig met zichzelf als alternatieve regeringsformule uit te schakelen. En dat doen ze helemaal zelf.

(Carl Devos is politoloog aan de Universiteit Gent.)