Give Greece a chance - Sacha Dierckx

Bij de Griekse verkiezingen zondag zou het linkse Syriza de grootste partij worden, als we de peilingen mogen geloven. Eén van de standpunten van Syriza is dat een deel van de overheidsschuld moet worden kwijtgescholden. Dat zou weer wat ruimte geven voor het verhogen van de publieke en sociale uitgaven, om zo de zware economische en sociale crisis in Griekenland op korte en langere termijn te verlichten
opinie
Opinie
Copyright 2009

Er zijn zeker nadelen en vraagtekens verbonden aan zo’n schuldverlichting, maar eigenlijk is het pure noodzaak. Griekenland is volgens de IMF-cijfers na Japan (een speciale case, onder meer omdat de schuld voor meer dan 90% in binnenlandse handen is) het land met de grootste overheidsschuld ter wereld. In 2013 bedroeg die liefst 175% van het BBP. Dat is onhoudbaar hoog, en er is geen enkele kans dat het land dat op een sociaal verantwoorde wijze kan terugbetalen. Om de Grieken ook maar enig perspectief te bieden op een betere toekomst, is herstructurering van de schuld broodnodig.

Kan het?

De vraag rijst dan: kan dat wel, “schuldherstructurering”? Natuurlijk kan dat, en het is ook al gebeurd. Het voorbeeld dat de laatste tijd het meest aangehaald wordt is … Duitsland. De Duitse overheidsschuld is vier keer geherstructureerd in de twintigste eeuw, de laatste keer in 1953, en het vormde in dat jaar ook mee de basis van de economische heropleving. Zoals een artikel op de Financial Times online een econoom citeert: er is geen enkele economische noch morele reden waarom Duitsland het enige Europese land zou zijn dat massale schuldkwijtschelding toegekend kan krijgen.

Verschillende academici pleiten trouwens voor een structurele procedure voor schuldherschikking. Vele landen kennen om diverse redenen nationale faillissementsprocedures om schuldenaars (ondernemingen en personen) tijdelijk te beschermen en hun schulden op een ordelijke manier te herstructureren. Volgens voorstanders van een internationaal schuldherstructureringsmechanisme (“sovereign debt restructuring mechanism” of SDRM) – zoals bijvoorbeeld Joseph Stiglitz – zou er ook zo’n internationale procedure moeten bestaan om, naar analogie met de binnenlandse procedures, een meer structurele en systematische behandeling van schuldherstructurering mogelijk te maken.

Als zo’n mechanisme bestond, dan was de Griekse schuld al lang geherstructureerd en was dit opiniestuk overbodig. De oprichting van een SDRM is er echter, ondanks verschillende pogingen, nog niet van gekomen. Bij gebrek aan zo’n gestructureerde en systematische procedure, die binnenkort opnieuw binnen de VN wordt behandeld, is een individuele, ad hoc aanpak de enige mogelijkheid. Er is in elk geval geen enkele reden waarom wat op nationaal vlak kan niet op internationaal vlak zou kunnen. De Financial Times noemde schuldverlichting voor Griekenland “een idee zo ondenkbaar dat bijna elke mainstream econoom ervoor gepleit heeft”, in The Guardian hebben diverse economen zich geuit als voorstander (zie hier, hier en hier), en in eigen land hebben onder meer Paul De Grauwe, Geert Noels en Ivan Van de Cloot het verdedigd.

Is de schuld legitiem?

Er bestaat bovendien een concept waarover vaak gesproken wordt als het over ontwikkelingslanden gaat: “odious debt” of “illegitieme schuld”. Eenvoudig gezegd betekent het schulden die zijn aangegaan door vorige regimes, maar die niet in het belang waren van de natie en de bevolking. Meestal komen die aangegane schulden dan ten goede aan de elites van het land, zoals politieke leiders en bevriende zakenmensen.

Als je de huidige situatie in Griekenland analyseert, kan je alleen maar concluderen dat de aangegane schulden volledig indruisen tegen het belang van de meerderheid van de bevolking. Bovendien zijn links en rechts het erover eens dat de regeringen tot op vandaag gestuurd worden door een corrupte oligarchie, en dat de rijke bedrijfselite al jaren wel heel hard z’n best doet om elke bijdrage aan de overheidsbegroting te ontlopen, met de hulp van belastingparadijzen en zonder dat daar hard tegen opgetreden wordt. Er wordt trouwens algemeen aangenomen dat een overwinning van Syriza de beste kans biedt op het einde van de heerschappij van die oligarchie.

Er is nog een tweede manier waarop de schuld als illegitiem kan beschouwd worden. Na de zogenaamde “bailout” door de troika – het IMF, de Europese Centrale Bank (ECB) en de Europese Commissie – is de Griekse overheidsschuld enkel gestegen, van 130% van het BBP in 2009 tot 175% van het BBP in 2013. Niet alleen hebben de bailout en de draconische austeriteit dus niet geholpen, bovendien is het niet de Griekse bevolking die geprofiteerd heeft van de bailout, maar wel de Europese en Griekse banken, zoals de Jubilee Debt Campaign stelt – en ook dat wordt bevestigd door mainstream economen.

Wie betaalt?

Eigenlijk was het beter (en verdedigbaar) geweest als de banken, die in 2009 nog 80% van de Griekse overheidsschuld in handen hadden en bovendien ook jaren winsten hebben gemaakt met de Griekse schulden, een pak meer opgedraaid hadden voor de schuldherstructurering. Ondertussen zitten we door de bailout echter met het feit dat 78% van de Griekse schulden bij publieke instanties zit, vooral de Europese overheden maar ook de ECB en het IMF.

Dat maakt het langs de andere kant wel gemakkelijker om de schulden te herschikken, zoals een econoom die op de Syriza-lijst staat poneert. Bovendien is het ook verdedigbaar dat die publieke instanties verliezen moeten lijden. De eerdere keuze om in 2010 en 2012 de euro en de (vooral Franse en Duitse) banken te redden in plaats van de Grieken, en een besparingsprogramma op te leggen dat de economische en sociale situatie enkel nog verergerde, kan immers weer beschouwd worden als het verder veroorzaken van “illegitieme schulden”.

Je zou kunnen denken dat kwijtschelding van de Griekse schulden een belangrijke kost betekent voor de Europese (inclusief Belgische) belastingbetalers, en dus niets anders dan een transfer is van de rest van Europa naar Griekenland. Dat is een reële mogelijkheid, en waarschijnlijk onvermijdbaar. Maar het is technisch perfect mogelijk om een deel van de Griekse schulden kwijt te schulden, zonder dat tot grote extra kosten leidt voor Europese belastingbetalers (voor meer uitleg zie bijvoorbeeld hier, hier of hier). Het probleem is dat dat politiek moeilijk ligt, zeker in Duitsland, ook al kan in crisissituaties altijd wat meer, zoals de aankondiging van de QE-politiek door de ECB aantoont. Zoals wel vaker is de oplossing niet afhankelijk van technische mogelijkheden, wel van politieke wil.

Dat is ook het geval voor het principe van schuldherschikking in zijn geheel. En laat daar geen illusies over bestaan: die politieke wil blijft beperkt binnen Europese beleidsmilieus. Het is onwaarschijnlijk dat beleidsmakers – laat staan bankiers – Griekenland “zomaar” ruimte zullen geven, en al zeker niet als een partij de verkiezingen wint die afwijkt van het dogma dat stelt dat There is no Alternative (TINA). De Grieken zullen alleen schuldverlichting kunnen afdwingen als de nationale en internationale machtsverhoudingen zo veranderen dat de economische en politieke machtshebbers niet anders kunnen dan het “toestaan”. Een verkiezingsoverwinning van Syriza zou een eerste – maar onvoldoende – stap kunnen zijn in het wijzigen van die machtsverhoudingen

(Sacha Dierckx is doctor in de politieke wetenschappen (Universiteit Gent) en actief bij de progressieve denktank Poliargus.)

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen