Wat legt regering onder de kerstboom? - Chris Serroyen

Kan je lager vallen? Die vraag stelde ik me toen de regering vandaag het koninklijk besluit afklopte voor een bijkomende ingreep in de uitkeringen voor jonge werklozen. Enkel wie het hoger secundair onderwijs afrondt met een diploma op zak of wie het alternerend leren met succes voleindigt zal bij langdurige werkloosheid nog in aanmerking komen voor een inschakelingsuitkering. De “ongekwalificeerden” moeten wachten tot hun 21ste verjaardag. Voorwaar een schoon kerstcadeau voor wie geboren is een kwetsbaar gezin en/of geboren is met wat minder vermogen om een diploma te behalen.

Het regeerakkoord liet nog in het midden wie als ongekwalificeerd zal worden beschouwd. Dat werd in het eerste ontwerpbesluit, als volgt gepreciseerd: diploma van het algemeen secundair onderwijs; of getuigschrift van de tweede graad technisch, beroeps of kunst; of voltooiing van een traject alternerend leren; of vijfde jaar buitengewoon onderwijs.

Veel te streng, zeker voor het alternerend leren en werken en het buitengewoon onderwijs. Dat leken zelfs de werkgevers in te zien. En dus waren we als sociale partners snel akkoord om te vragen die maatregel uit te stellen tot 1 september 2015. Zodat nog de rest van het lopende schooljaar openligt voor overleg met de Onderwijsministers en verantwoordelijken voor het alternerend leren, met het oog op een iets zorgvuldiger beleid. Minister Peeters van Werk toonde zich bereid dit zo binnen de federale regering te verdedigen.

Maar dan moesten nog de VLD en N-VA worden getrotseerd. En wat kwam na het overleg binnen de regering terug? Oké voor 1 september; maar laten we er voor de kwalificatiecriteria nog een lap bijdoen. Voor de voltijdse trajecten moet het voor iedereen voortaan gaan om een diploma hoger secundair onderwijs, ongeacht de onderwijsvorm. En voor de alternerende trajecten blijft de voorwaarde van voltooiing van het volledige alternerende traject. Wie in geen van beide lukt, die moet bij werkloosheid niet meer rekenen op een inschakelingsuitkering zolang hij of zij geen 21 jaar is. Eigen schuld, dikke bult. Er was een tijd dat kinderen met ezelsoren in de hoek van de klas werden gezet. Die ezel werd kennelijk opnieuw van stal gehaald, voor ezelsoren in de werkloosheid.

Het moet je als jongere met beperkingen maar overkomen.

Je komt terecht in het buitengewoon onderwijs. Vaak omwille van lichamelijke of psychische beperkingen. Soms ook omwille van karakteriële problemen. Hoe groot is de kans dat je daar een diploma haalt? Zelfs met de allergrootste inzet?

Het moet je als jongere in het beroepsonderwijs maar overkomen.

Je hebt je talent in de handen. En je bent daarom ingegaan op de lokroep tot herwaardering van het beroepsonderwijs. Maar je stelt einde leerplicht vast dat er voor jou geen diploma in zit. Dat je dit maar krijgt na een 7de jaar in het beroepsonderwijs. En dat je zolang geen recht hebt op inschakelingsuitkeringen. Terwijl iedereen je had gezegd dat je na zes jaar beroeps behoorlijk klaar zou zijn voor de arbeidsmarkt. Veel beter in ieder geval dan iemand na zes jaar ASO, mét diploma.

Het moet je als ouder maar overkomen.

Een van je zonen of dochters heeft het moeilijk op school. En je doet er, samen met je kind, alles aan om er het er jaar na jaar door te halen. En je ziet je kind dag na dag afzien. En vanuit die opeenstapeling van mislukkingen een degout krijgen van de school, de dagen aftellend tot de leerplicht om is.

Het moet je als leerkracht maar overkomen.

Einde van het hoger secundair onderwijs moet je beslissen of je scholieren een diploma waard zijn. Dat is al moeilijk genoeg. Omdat je weet hoe sterk de Belgische arbeidsmarkt nog wordt beheerst door dat vermaledijde diplomafetisjisme. En dat zo’n diploma nu eenmaal hét toegangsticket is voor eventueel hoger onderwijs. Maar eind dit schooljaar krijg je er ongevraagd een verantwoordelijkheid bij: als je een diploma weigert, dan broodroof je voortaan ineens ook de jongere en zijn ouders. Leuk is anders.

Het moet je als Vlaams Minister van Onderwijs maar overkomen.

De vorige Ministers van Onderwijs hadden de voorbije dertien jaar keer op keer beloofd de ongekwalificeerde uitstroom uit het onderwijs te halveren. Dat was in 2001 gestart, met het zgn. Pact van Vilvoorde. Maar dertien jaar later bleken die er niks van te hebben gebakken. Zo zegt ook de laatste Sociale Staat van Vlaanderen. Als er al een verbetering lijkt de afgelopen jaren, dan is dat slechts virtueel, omdat kansarme jongeren door de slechte arbeidsmarkttoestand gewoon langer op school blijven. Je hebt dus niet meer gekwalificeerde uitstromers, alleen voorlopig even wat meer ongekwalificeerde zittenblijvers.

En dus had je als nieuwbakken Minister van Onderwijs je voorgenomen beter te doen. De N-VA stond wel niet meer toe dat je het secundair onderwijs zou hervormen. Maar je wist wel te bekomen dat je het mocht “moderniseren”. Ook door van die vermaledijde diploma’s af te stappen en jongeren succeservaringen bij te brengen door deelkwalificaties. En ook beroepskwalificaties, waarmee die jongere soms beter is af dan met een diploma. Maar dan ineens wordt dat geheel doorkruist doordat je coalitiegenoten via een federale omweg je toch weer naar die diplomaobsessie toe drijven.

Het moet je als Vlaams Minister van Werk maar overkomen.

Je wilt de arbeidsmarkt bevrijden van de diplomacultus. En almaar meer vertrekken van de verworven competenties, nog liefst van deze die bruikbaar zijn voor de arbeidsmarkt, hoe en waar ook verworven. En je wordt geacht inmiddels het verschil te hebben geleerd tussen het diploma als eindkwalificatie, na afloop van een onderwijstraject, en de startkwalificatie als startpunt voor een (levens)loopbaan.

Wie de arbeidsmarkt betreedt, die moet eerst de sleutelcompetenties machtig zijn om zijn mannetje te kunnen staan op die arbeidsmarkt. Maar heb je die verworven als je een diploma hebt? En ontbeer je die als je geen diploma hebt? Maar dan blijk je je ineens te hebben vergist. En hebben je partijgenoten, samen met VLD, je federaal een brevet van onbekwaamheid gegeven. Hoe haalde je het in je hoofd het diploma af te zweren? Hoe kwam je erbij te veronderstellen dat het wel eens zou kunnen dat ook die jongeren zonder diploma zich bijzonder zwaar hebben ingezet om zich voor te bereiden op de arbeidsmarkt.

Ach, wat zit ik me druk te maken? Die maatregel halen we met juridische procedures met de vingers in de neus onderuit. Wegens discriminatie van jongeren die het door beperkingen aanzienlijker moeilijker hebben een diploma te halen. Sinds 2009 kunnen we daartoe het Verdrag van de Verenigde Naties voor de Rechten van Personen met een Handicap inroepen. Maar zelfs zonder dat Verdrag hebben we tal van anti-discriminatieverboden aan onze kant. Zonde alleen van die advocatenkosten, zou je kunnen zeggen.

Ware het niet dat het een zoveelste illustratie is van de meedogenloze hardvochtigheid van het radicaalrechtse project. Dat verdraagt geen mensen die pech hebben in het leven (de compassie voor de fiscale fraudeurs die tegen de lamp lopen daargelaten). Dat verdraagt vooral geen werklozen. Wie werkloos is, die heeft zijn werkloosheid zelf gezocht. Daarom die obsessie om ook de oudste werklozen tot hun 65 jaar actief naar werk te laten zoeken, werk of geen werk. En daarom in één beweging ook die nieuwe diplomaplicht voor het recht op inschakelingsuitkeringen van jonge werklozen. Ga je die jongere daar echt mee helpen? Gaat de arbeidsmarkt daar beter van worden? Ik betwijfel het.

Wat je vooral gaat krijgen is dat een deel van de jongeren in een vacuüm dreigt terecht te komen, tussen school en arbeidsmarkt, hetgeen die jongeren nog verder doet wegdrijven van de arbeidsmarkt. Terwijl een ander deel van de jongeren gewoon op school blijft hangen, om dan op zijn 20ste ongekwalificeerd uit te stromen, de trend versterkend waarvan hoger al sprake. In de beide gevallen verwaarloos je als overheid adequate trajecten uit te tekenen, op maat van die jongeren, om ze alsnog een startkwalificatie te bezorgen voor de arbeidsmarkt, diploma of niet.
Professor Kristof De Witte van de KU Leuven zag er vorige week in De Morgen nochtans wel brood in, met verwijzing naar Nederland met zijn plannen tot vermindering van de ongekwalificeerde uitstroom en onder meer de maatregel om geen uitkering meer te geven aan jonge werklozen zonder diploma tot hun 24ste. Echt overtuigend is het niet. Omdat de Nederlandse maatregel een onderdeel is van een veel ambitieuzer pakket van maatregelen onder de vlag “Aanval op schooluitval” en het niet echt mogelijk lijkt de geïsoleerde impact van die maatregel af te zonderen. Omdat De Witte met zijn opinie ongeveer alleen lijkt te staan in het debat onder Belgsiche experts (versus Nicaise, Kavadias, Dehertogh, Van Houtte, Van Langendonck, Van Avermaet, Mahieu). En omdat Nederland zelf begint gas terug te nemen, nu ze daar ineens tot het besef zijn gekomen dat het niet iedereen gegeven is een diploma te halen.

Wat je met dit debat echter vooral krijgt is de afleiding van het wezenlijke debat: hoe we meer jobs voor jongeren kunnen creëren. De jongeren waren eerst en meest getroffen door de financiële crisis, de kortgeschoolden voorop. En ondergaan inmiddels de gevolgen van de derde economische inzinking op rij, de “triple dip”. Terwijl inmiddels het besef groeit dat die jongeren met een tweede probleem te maken krijgen: door het langere werken van ouderen komen er minder plaatsen voor jongeren vrij. Hoe vaak hebben ze ons niet uitgemaakt voor idioten, van werkgeverszijde, van politieke zijde, van wetenschappelijke zijde en van de zijde van de “usual experts”, het kleine kringetje van arbeidsmarktgoeroes, als we durfden op te werpen dat al dat langere werken op een slappe arbeidsmarkt toch niet echt bevorderlijk leek te zijn voor de tewerkstellingskansen van jongeren. Maar na het Steunpunt WSE is zelfs de VDAB van Fons Leroy overstag gegaan : “ De verlenging van de (einde)loopbaan van ‘uittreders’ kan, zeker bij de een langdurige, lage groei- en jobdynamiek, de kansen van nieuwe ‘intreders’, vooral jonge schoolverlaters en werkzoekenden, verminderen. De daling van de ‘uitstroom naar werk’ van werkzoekende jongeren de laatste jaren is wellicht het gevolg van het gecombineerde effect van de laagconjunctuur, de langere werkzaamheid van oudere werknemers en de geringere vervangingsvraag.” En dat ga je dus bestrijden door de jonge werklozen zonder diploma te bestrijden?

Ik betrap me er weeral op de ongelooflijke stommiteit te begaan om met rationale argumenten trachten die invoering van ezelsoren in de werkloosheidsreglementering te counteren. Terwijl daar niks rationeels aan zit. Want meer dan een mengeling van ideologische obsessie enerzijds en misprijzen voor mensen die zwak staan in het leven anderzijds kan je het bezwaarlijk noemen. Al vrees ik dat het erger is dan dat. Eén, de weerzin voor werknemers met buitenlandse roots, oververtegenwoordigd in de ongekwalificeerde uitstroom. Twee, de platte berekening – volgens de leerschool-Reynders – dat de fall out verhoudingsgewijs sterker zit in (Franstalig) Brussel en Wallonië. Drie, een soort van sadistisch genoegen elke gelegenheid te baat te nemen om ons sociaal model verder te ontwrichten, kost wat kost.

(Chris Serroyen is hoofd van de studiedienst van het ACV)