De goede relatie van het Vaticaan met de EU - Rob Heirbaut

De Paus zal een toespraak houden in het Parlement, iets in het Gulden Boek schrijven, en een korte babbel hebben met Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie, en Europees President Herman Van Rompuy.

Opvallend: Straatsburg ligt in Frankrijk, maar toch zal er niemand van de Franse regering de paus staan opwachten in de luchthaven van Straatsburg. De paus brengt immers geen bezoek aan Frankrijk, maar wel aan de Europese instellingen. Dat is geen onbelangrijk detail. De paus en het Vaticaan willen daarmee beklemtonen hoe belangrijk ze de Europese instellingen vinden, en ze willen onderstrepen dat ze de Europese eenmaking voluit blijven steunen. Geen wonder dat de paus in het Europees Parlement met open armen wordt ontvangen, en dat de rode loper wordt uitgerold.

Net na de Tweede Wereldoorlog sprak het Vaticaan al zijn steun uit aan plannen van Europese federalisten om te beginnen met een of andere vorm van Europese Unie, als een manier om vrede te brengen in Europa. Toen de Franse minister van Buitenlandse Zaken in 1950 een concreet plan op papier zette (de Schuman-verklaring) om de kolen- en staalindustrie onder gemeenschappelijk bestuur te plaatsen, reageerde paus Pius XII enthousiast. Zeven jaar later noemde hij het Verdrag van Rome en de oprichting van de Europese Economische Gemeenschap “de belangrijkste gebeurtenis in de moderne geschiedenis van de Eeuwige Stad”.

Een aantal politici die toen de drijvende kracht waren achter de Europese integratie, waren trouwens overtuigde katholieken. Robert Schuman was een trouwe kerkganger in zijn woonplaats Scy-Chazelles, vlak bij Metz. Hij leefde erg eenvoudig en haalde veel kracht uit zijn geloof. Tien jaar geleden werd er daarom een aanvraag ingediend bij het Vaticaan om Schuman zalig te laten verklaren. Het Vaticaan onderzoekt het dossier nu verder, maar veel lijkt er niet mee te gebeuren. Het is ook nog wachten op een mirakel: een genezing die aan Schuman kan worden toegeschreven. Dat de Europese Unie 64 jaar na zijn toespraak nog altijd bestaat, lijkt soms wel een mirakel, maar niet het soort mirakel dat nodig is om zalig te worden verklaard.

Wie wat zoekt op internet, vindt allerlei complottheorieën: de Europese Unie zou een creatie zijn van de Kerk, om zo haar visie aan iedereen op te leggen. In 2005 schreef een parlementslid van de Britse Tories dat het Vaticaan via de EU zijn wil wou opleggen aan het protestantse Groot-Brittannië. En de toespraak van Johannes Paulus II, op 11 oktober 1988, werd onderbroken door een luid briesende Ian Paisley, een dominee uit Noord-Ierland: “U bent de antichrist”, riep hij de paus toe.

Hoe groot is de invloed van het Vaticaan op het Europese beleid? Probeert het Vaticaan via zijn steun aan de Europese integratie ook haar ethische en maatschappelijke visies door te drukken? Ruim 60 jaar na Robert Schuman is Europa veranderd. Minder mensen gaan naar de kerk, christendemocratische partijen hebben het niet meer alleen voor het zeggen. In 2004 leed het Vaticaan een nederlaag, toen het er niet in slaagde om in de Europese Grondwet een verwijzing in te schrijven naar de christelijke wortels van Europa. In het Verdrag van Lissabon wordt nu alleen verwezen naar “religieuze tradities”, zonder specifieke verwijzing naar het christendom (of een andere godsdienst).

De Kerk heeft al lang een eigen “lobbykantoor” in de Europese wijk in Brussel met de naam COMECE (de conferentie van Europese bisschoppen). Medewerkers hier volgen op de voet wat er gebeurt bij de Europese instellingen, en benaderen politici en ambtenaren om wetgeving bij te sturen. “We laten onze stem horen, meer niet”, zegt Jean Kockerols, hulpbisschop van het aartsbisdom Mechelen-Brussel die de Belgische vertegenwoordiger is in COMECE.

Katholieke organisaties in Europa hebben ook het “burgerinitiatief” ontdekt. Door het inzamelen van 1 miljoen handtekeningen kan de Europese Commissie gevraagd worden om wetgeving voor te stellen. Het burgerinitiatief “One of us” zamelde handtekeningen in met de bedoeling dat er wetgeving zou komen die het ongeboren leven zou beschermen. Stamcelonderzoek op embryo’s met Europees geld voor wetenschappelijk onderzoek, het zou niet langer mogelijk mogen zijn, volgens de initiatiefnemers. Paus Franciscus riep alle gelovigen op om het burgerinitiatief te steunen. One of Us haalde de vereiste 1 miljoen handtekeningen (uit 9 landen), maar de Europese Commissie besloot om niet in te gaan op het verzoek. Tot grote woede van de organisatoren van het burgerinitiatief “One of Us".

Bij vrijzinnige parlementsleden is gemor te horen over het pausbezoek en over de egards waarmee Franciscus behandeld wordt. Paus Franciscus mag dan wel een progressief imago hebben, in de praktijk valt er daarvan niet veel te merken, zeggen zij.

26 jaar geleden was Europa nog verdeeld in Oost en West. Johannes Paulus II, een Pool, sprak over Europa dat dringend met twee longen moest ademen. Een jaar later viel het IJzeren Gordijn, in 2004 werden de meeste voormalige Oostbloklanden lid van de Europese Unie. De huidige paus is afkomstig van Argentinië, hetgeen zijn blik op de Europese Unie en de uitdagingen waarvoor zij staat ongetwijfeld beïnvloedt.