Waar komen onze provincies vandaan?

De tien Belgische provincies staan al langer in de vuurlijn. Ze zouden overbodig zijn als tussenniveau tussen gemeenten, het Vlaamse Gewest en de federale overheid. Overigens zijn de provincies ook nog niet eens zo historisch oud.

Wie nog een herinnering heeft aan zijn oude geschiedenisatlas uit het middelbaar, ziet daar de huidige provincies vrij laat opduiken, met name bij het begin van de Franse bezetting in 1795.

Daarvoor waren de Zuidelijke Nederlanden -zoals onze regio toen heette- een samenraapsel van middeleeuwse staten: het graafschap Vlaanderen, het hertogdom Brabant, het prinsbisdom Luik, Namen en Luxemburg. De opeenvolgende Bourgondische en Habsburgse dynastieën probeerden hun erfstaten tot meer eenheid te smeden, maar dat verliep moeizaam.

Na de bezetting en annexatie van de Zuidelijke Nederlanden in de Franse Republiek in 1795 werd hier op dezelfde drastische manier een einde gemaakt aan het "Ancien Régime". Concreet werden de oude gewesten opgebroken in kleinere departementen die zo goed als volledig overeenkomen met de huidige provincies.

Het graafschap Vlaanderen werd verscheurd in de departementen van de Leie en dat van de Schelde, nu respectievelijk de provincies West- en Oost-Vlaanderen. Brabant onderging hetzelfde lot met het "departement van de Dijle" (Vlaams/Waals-Brabant) en de "Twee Neten" (Antwerpen). Henegouwen werd "Jemappes", Namen "Samber en Maas", Luik "Ourthe" en Limburg "Neder-Maas" en Luxemburg werd het "departement van de Wouden".

Als het in Parijs regent,...

De Franse revolutionairen gingen hier even heftig te keer als eerder in Frankrijk zelf. Ook daar waren al eerder regionale entiteiten zoals Bourgondië, Normandië, Bretagne, Lotharingen en de Provence utieengetrokken en vervangen door kleinere departementen, onder leiding van een prefect die werd benoemd door het centralistische en republikeinse bestuur in Parijs.

Net als hier werden de departementen een instrument van centrale controle, niet van zelfbestuur. Pas in de jaren 80 zou Frankrijk de regio's opnieuw -zij het nog erg beperkte- bevoegdheden geven.

Van de Nederlanden naar België

Na 1815 werd die Franse bestuurlijke indeling grotendeels behouden in het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, al werden departementen herdoopt tot provincies.

De Belgische onafhankelijkheid in 1830 (foto) bracht twee grote wijzigingen: de splitsing van de twee provincies Limburg en de afscheuring van het Groothertogdom Luxemburg tot een onafhankelijke staat, terwijl de rest van de provincie Luxemburg bij België bleef.

Pas veel later werd aan de provincies geprutst. Vanaf 1980 zouden de nieuwe gewestelijke overheden zoals Vlaanderen en Wallonië aan het provinciale niveau knagen.

In 1995 werden Vlaams- en Waals-Brabant gesplitst. Het oude hertogdom Brabant bestaat nu uit vijf stukken: Vlaams- en Waals-Brabant, het Brusselse Gewest, de provincie Antwerpen, een deel van Limburg en de Nederlandse provincie Noord-Brabant. Of betekent de omvorming van de provincie Antwerpen tot Midden-Brabant het begin van een hergroepering van het oude Brabant?

Meest gelezen