Oorlog en verkiezingen in Oekraïne - Andriy Boytsun

Oekraïne is de laatste tijd uit het nieuws. Wil dat zeggen dat het conflict uitgedoofd is en er geen gevaar meer bestaat voor Europa? Verre van. Ondanks het Protocol van Minsk is er geen sprake van een staakt-het-vuren en komen er elke dag mensen om in het oosten van het land. Zondag worden in Oekraïne parlementsverkiezingen gehouden die beslissend kunnen zijn voor de verdere ontwikkelingen in het land.
opinie
Opinie

Staakt-het-vuren?

Begin september kwam in het oosten van Oekraïne een staakt-het-vuren tot stand. Helaas kwamen in de loop van één maand toch bijna honderd mensen om en raakten enkele honderden gewond. Sinds het begin van de oorlog, in april van dit jaar, zijn er minstens 3724 mensen omgekomen en ca. 9000 gewond geraakt. Volgens de VN zijn meer dan 800 000 mensen op een totaal van vijf miljoen inwoners in deze regio, verhuisd of gevlucht naar een andere regio in Oekraïne of naar het buitenland.

Volgens het Oekraïense leger werd het binnen een maand na de aankondiging van het staakt-het-vuren meer dan 1000 keer zwaar beschoten door de pro-Russische separatisten. Deze laatste houden nog steeds meer dan 500 Oekraïners gegijzeld. De OVSE-waarnemingsmissie die in Minsk werd afgesproken heeft geen zin: Rusland heeft zijn veto ingezet tegen de noodzakelijke uitbreiding van de missie.

Separatistische enclaves

De strategie van Rusland bestaat erin de separatistische enclaves in het oosten van Oekraïne, de zogenoemde Volksrepubliek Donetsk en Volksrepubliek Loegansk, te promoten. Het is geen geheim dat Rusland massaal wapens levert aan de “rebellen” in het oosten van Oekraïne en dat er duizenden Russische soldaten vechten, al doet men alsof het hier om vrijwilligers gaat die naar Oekraïne vertrekken.

De achterhaalde Russische economie kan immers niet concurreren tegen die van het Westen. Bovendien beschikt Rusland niet over de middelen om een groot land als Oekraïne te bezetten en deze bezetting te onderhouden, vooral niet nu dat het anti-Russische sentiment in Oekraïne zo sterk toegenomen is. Vanuit deze situatie kiest het Kremlin ervoor om een onstabiele regio te creëren die de nationale initiatieven van Oekraïne (vb. samenwerking met Europa of radicale institutionele en economische hervormingen) kan blokkeren dankzij haar “speciale status”.

Oekraïense reactie

Uit recente opiniepeilingen van DIF blijkt dat de meeste Oekraïners (ook in het oosten van het land) willen dat hun regio deel blijft uitmaken van Oekraïne. Ze zijn tegen federalisering of afsplitsing (echter wel voor meer bevoegdheden voor de regio’s). Een regio met “speciale status” blijkt dus een onnatuurlijke constructie die geen maatschappelijk draagvlak heeft. Desalniettemin blijkt Oekraïne ondertussen aanvaard te hebben dat het de komende jaren geen controle zal hebben over een deel van Oost-Oekraïne. Daarom wil het land zich zoveel mogelijk afschermen van de invloed van Rusland via deze regio’s.

De oorlog heeft ertoe bijgedragen dat de machtsverhouding in heel Europa kan veranderen. Oekraïne bouwt een muur aan de grens met Rusland. President Porosjenko heeft gevraagd om een wetsvoorstel voor te bereiden dat de neutrale status van Oekraïne, die het land sinds zijn onafhankelijkheid heeft, zou afschaffen. Dat houdt o.a. in dat Oekraïne in de toekomst lid zou kunnen worden van de NAVO, een idee dat steeds meer steun krijgt onder de bevolking.

Sterker nog, tot 1994 had Oekraïne het derde grootste arsenaal aan kernwapens, maar ruilde het onder het Memorandum van Boedapest om voor internationale garanties van de territoriale integriteit. Nu dat één van de garanten zelf deze garanties heeft geschonden, vindt volgens een studie van het Razoemkov Centrum 49,3% van Oekraïners dat het land weer een kernmacht moet worden (27,7% is tegen).

Westerse sancties

Het Westen kiest ervoor om zijn oorlog aan het economische front te voeren. Het Kremlin blijft negatieve weerslag van de westerse sancties ontkennen en overtuigt zijn bevolking er zelfs van dat zij gunstig zijn voor de Russische economie. Maar deze sancties doen steeds meer pijn. Meer dan de helft van inkomsten van de Russische begroting is afkomstig uit olie en gas. Sinds juni van dit jaar is de prijs van olie met een kwart gedaald. De laatste tijd hebben zowel de EU als Oekraïne hun gaslevering gediversifieerd, en op zodanige wijze het monopolie van Gazprom ondermijnd. De winst van de Russische gasgigant is in de eerste zes maanden van 2014 met 23% gedaald (vergeleken met de eerste zes maanden van 2013).

Dit doet twijfels rijzen over de haalbaarheid van de Russische begroting. Het basisscenario van de Russische centrale bank baseert zich op de veronderstelling dat de westerse sancties medio 2015 afgeschaft worden. Het Westen ziet hier echter voorlopig geen aanleiding voor. De bank zal dus moeten overwegen om de interestvoet verhogen. Ook heeft het Kremlin beslist om de kost van de sancties die aan de Russische oligarchen en bedrijven zijn opgelegd, te compenseren ten koste van de bevolking. Zo heeft Rosneft alleen al bijna 38 miljard aan financiering gekregen van het Nationaal Welzijnsfonds dat normaal gezien bedoeld is voor pensioeninvesteringen.

Parlementsverkiezingen

De komende parlementsverkiezingen in Oekraïne moeten tegen deze achtergrond worden bekeken. Ze zijn cruciaal om een nieuw politiek systeem uit te bouwen en de hervormingen te implementeren. Uit recente opiniepeilingen van GfK en DIF blijkt dat het Blok van Porosjenko meer dan 30% van de stemmen zou halen en een meerderheid zou kunnen vormen met andere hervormingsgezinde partijen. De twee partijen die het vorige regime vertegenwoordigen, zitten op de kiesdrempel van 5%. Alles is echter nog mogelijk daar maar liefst 32,2% nog niet weet op wie te stemmen.

Van belang is ook het feit dat de verkiezingen in meer dan de helft van de kiesbureaus van de regio’s Donetsk en Loegansk (ca. 10% van de kiezers) niet kunnen doorgaan. Tegelijkertijd organiseren de “Volksrepublieken Donetsk en Loegansk” op 2 november eigen verkiezingen die hoogstwaarschijnlijk niet erkend zullen worden door Oekraïne of de internationale gemeenschap, maar wel door Rusland.

Men moet zich voorbereiden op een langdurig conflict, waarin de tactiek van Poetin in de nabije toekomst grotendeels bepaald zal worden door de uitkomst van deze verkiezingen. Indien de partijen van het vorige regime in deze verkiezingen een aanzienlijk percentage halen, zal het Kremlin zijn invloedssfeer in het Oekraïense parlement versterken via deze partijen. Indien zij de kiesdrempel niet halen, dan is het niet uit te sluiten dat Moskou de situatie in Oekraïne via de separatistische enclaves blijft destabiliseren, en zien we nog meer hybride oorlogsvoering.

(De auteur is onderzoeker aan de economische faculteit van Universiteit Antwerpen)

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen