Griekenland na vijf jaar besparen - Bruno Tersago

De biecht van Papakonstantinou maakte de financiële markten erg zenuwachtig en de rente werd zo hoog dat Griekenland geen duurzame leningen meer kon afsluiten en in een recessie terechtkwam. Toenmalig premier Giorgos Papandreou riep de hulp in van het IMF, de Europese Commissie en de Europese Centrale Bank. In ruil voor leningen moest Griekenland een zwaar besparingsregime volgen. Het programma moest Griekenland weer klaarstomen voor de financiële markten, het land concurrentiëler maken en ervoor zorgen dat de economie zou opveren.

Dat leek te lukken: eerder dit jaar was Griekenland erin geslaagd om een aantal kortlopende staatsobligaties te verkopen en de ratingbureaus gaven een voorzichtige opwaardering van de Griekse economie. Maar de financiële markten reageerden sceptisch na een aankondiging van huidig premier Samaras dat Griekenland bijna klaar is om op eigen benen te staan en de hulp van het IMF niet meer verder nodig heeft. Afgelopen week tekende de Griekse beurs, na een voorzichtige klim de voorbije maanden, een flinke duik op.

Hoe ziet de situatie voor de gemiddelde Griek eruit na vijf jaar crisis? Ongeveer 1 miljoen mensen (op een bevolking van iets meer dan 10 miljoen) hebben sinds 2009 hun baan verloren, en 1 op de 4 kmo’s die in 2008 nog operationeel waren, heeft de deuren moeten sluiten. Van de 1.317.848 geregistreerde werklozen die Griekenland kende in juni 2014, krijgen er slechts 157.921 een werkloosheids­uitkering van rond de 400 euro, die beperkt is in tijd. Wie langer dan 12 maanden werkloos is, heeft geen recht meer op een uitkering. Wie langer dan 24 maanden werkloos is, heeft geen recht meer op ziekteverzekering. De Grieken die wel nog werk hebben, moeten vaak maanden wachten op hun loon, omdat de werkgevers geen geld meer hebben. Diegenen die wel nog tijdig betaald worden, hebben hun loon met gemiddeld 30% zien zakken.

De ontslagregelingen zijn versoepeld onder druk van de banken, wat heeft geleid tot werkgevers die hun duurdere werknemers ontslaan om jonge werklozen in dienst te nemen tegen het minimumloon, dat in Griekenland teruggebracht is tot 586 euro bruto per maand, terwijl de levensduurte vergelijkbaar is met die van België.

De socialezekerheidskassen zitten diep in de schulden: 549.151 werkgevers hadden in september 2014 de bijdragen voor de voorbije twee jaar voor hun werknemers nog steeds niet betaald. Om dit verlies op te vangen, gaan de kassen over tot het in beslag nemen van onroerend goed. Alleen al in 2014 hebben ze zo meer dan 4.959 inbeslagnames gedaan.

Begin 2014 meldde de Griekse overheid voor het eerst een primair overschot van 691 miljoen euro, geld dat overblijft nadat alle uitgaven zijn gedaan, maar voor de interesten op de leningen zijn afbetaald. Dit was een voorwaarde in het Memorandum opdat Griekenland op verdere schijven van de noodlening aanspraak kon maken. Het overschot kwam er voornamelijk door het snijden in de pensioenen en door het verhogen van de belastingen.

2,5 miljoen Grieken leven onder de armoedegrens, die is berekend op 60% van het gemiddelde inkomen. Een vijfde van hen heeft geen bron van inkomsten, wat door de Griekse fiscus niet wordt aanvaard: er wordt verondersteld dat je een inkomen hebt om in leven te blijven. Dat leidt ertoe dat vele Grieken die geen enkele euro hebben verdiend, toch belasting moeten betalen. Volgens een rapport uit september 2014 van het Parlementaire Budgetbureau lopen nog eens 3,8 miljoen Grieken direct gevaar om onder de armoedegrens te komen. Momenteel zijn er bij de administratieve rechtbanken 319.226 zaken hangende van mensen die dreigen hun huis te verliezen omdat ze de belastingen niet meer kunnen betalen.

Het aantal noodlijdende kredieten is in 2014 sterk toegenomen. Ruim 30% van de leningen die de banken hebben verstrekt aan bedrijven en privé personen, kunnen niet worden terugbetaald. Ondanks de herkapitalisatie van de banken blijft de sector in moeilijkheden.

Ook op humanitair vlak heeft de crisis zwaar toegeslagen in Griekenland: volgens de directeur van het Nationale Gezondheidssysteem EOPYY hebben 3.068.000 Grieken geen ziekteverzekering meer. Vrijwilligersorganisaties zoals Dokters van de Wereld, of Artsen zonder Grenzen, moeten steeds meer Griekse patiënten behandelen. Het aantal zelfmoorden is met 45% toegenomen sinds het uitbreken van de crisis. Tegelijk krijgt Griekenland af te rekenen met een golf van vluchtelingen, wat extra druk op de samenleving zet. Als reactie op deze factoren hebben ongeveer een half miljoen Grieken hun heil gezocht bij Gouden Dageraad, een politieke partij die openlijk nationaalsocialistisch is.

Een belangrijk luik van het reddingsprogramma voor Griekenland was het aantrekken van investeringen en het privatiseren van overheidsbedrijven. Het toerisme is langzaam aan een opmars bezig is. Het Chinese containerbedrijf COSCO heeft geïnvesteerd in de haven van Piraeus, en HP zal een goederentreinlijn doortrekken tot in de containerhaven, maar verder zijn de investeringen veeleer beperkt gebleven en hebben ze niet gezorgd voor een significante daling van de werkloosheid.

De privatiseringen verlopen moeizaam en de grootste projecten werden voor een relatief gunstige prijs verkocht aan de Griekse oligarchen die er goede relaties op nahouden met de politici, terwijl buitenlandse investeringen achterwege bleven, wegens nog steeds te grote risico’s.

Vijf jaar na het begin van de crisis mag het duidelijk zijn dat het reddingsprogramma niet het gehoopte effect heeft gehad. Er is nog geen sprake van een economische heropleving en het ziet er voorlopig ook niet naar uit dat Griekenland zonder problemen weer zal kunnen lenen op de financiële markten. De enige uitweg lijkt op dit ogenblik om verder te gaan op de ingeslagen weg, maar dat zou kunnen leiden tot politieke instabiliteit. Op dit moment leidt de politieke oppositiepartij SYRIZA in de opiniepeilingen en die partij heeft geen zin om nog verder op de ingeslagen weg verder te gaan. Het blijft koffiedik kijken hoe het Griekenland verder zal vergaan, maar de meeste Grieken zien de toekomst niet hoopvol tegemoet.

(De auteur is correspondent in Griekenland.)