Euthanasie als doodstraf? - Guido Verschueren

Een levenslange opsluiting is het enig perspectief dat dan overblijft. Toch moet ook benadrukt worden dat er steeds geïnterneerden zullen zijn, voor wie - zelfs met aangepaste therapie - een maatschappelijke re-integratie nooit een optie zal zijn. De risico’s op herval zijn te groot.

Dat er ook levenslang veroordeelden zijn voor wie een vrijlating allesbehalve evident is en die mogelijks de rest van hun dagen in de gevangenis moeten blijven, mag evenmin uit het oog worden verloren. Elke veroordeelde komt volgens de wet in aanmerking voor een voorwaardelijke invrijheidstelling, een vrijlating op proef vóór het bereiken van het strafeinde mits hij voldoet aan een aantal voorwaarden. De levenslang veroordeelde maakt hierop geen uitzondering.

De praktijk wijst evenwel uit dat een toenemend aantal veroordeelden niet aan de wettelijke criteria kan beantwoorden om een terugkeer naar de samenleving op een verantwoorde en veilige manier mogelijk te maken. Voor de tot levenslange opsluiting veroordeelde is er geen strafeinde waardoor bij gebrek aan reclasseringsperspectief de gevangenis het eindstation dreigt te worden.

Over hoeveel veroordeelden het gaat, bestaan geen statistieken. Dat het aantal van deze gedetineerden blijkt toe te nemen is evenwel een vaststelling, waarmee gevangenissen die levenslang veroordeelden opsluiten, steeds meer geconfronteerd worden.

Daar zijn verschillende redenen voor. Gedetineerden worden meer en grondiger onderzocht op het vlak van persoonlijkheid door de psychosociale dienst van de gevangenis, waarvan de medewerkers ook steeds meer en beter worden opgeleid. De onderzoeksmethoden zijn er ook op vooruitgegaan. Gedetineerden met een ernstig risicoprofiel worden sneller gedetecteerd en zullen met meer reserves te maken krijgen voor hun voorwaardelijke invrijheidstelling. Begrijpelijk.

Maar ook het tijdsklimaat speelt een rol. De maatschappij reageert alsmaar repressiever op crimineel gedrag. Dat leeft onwillekeurig bij mensen die betrokken zijn bij de procedure, die eventueel kan leiden tot een voorwaardelijke invrijheidstelling. Ik kan mij inbeelden dat bij twijfel het zekere voor het onzekere wordt genomen, en het standpunt wordt ingenomen om iemand opgesloten te laten.

Wat doe je met mensen die levenslang in een gevangenis moeten blijven? Hoe ga je als samenleving om met deze categorie? Ook gedetineerden voor wie een vrijlatingsperspectief eerder onwaarschijnlijk is, blijven recht hebben op een menswaardig bestaan, blijven mensen die ondanks de bijzonder zware feiten die ze hebben gepleegd, recht hebben op menselijke waardigheid. Ook voor hen dient een leefsituatie gecreëerd te worden, die voldoende levenskwaliteit garandeert om op die manier hun detentie draaglijker te maken.

Om te voorkomen dat sommigen desperado’s worden, zichzelf iets aan doen, euthanasie vragen wegens ondraaglijk psychisch lijden. Wordt met het actueel euthanasiedebat in verband met internering de deur niet opengezet voor andere geïnterneerden maar ook voor veroordeelden zonder veel uitzicht op vrijlating. Dreigen wij hierdoor niet te evolueren naar een situatie van ‘doodstraf op eigen verzoek’?

Hoog tijd om nog meer werk te maken van adequate opsluitingsvoorwaarden zowel voor geïnterneerden als veroordeelden. Want gedetineerden zijn mensen. En mensen zijn waardevol! En wie zei er ook weer dat je de graad van beschaving van een maatschappij kan meten aan de manier waarop zij met haar gedetineerden omgaat?

(De auteur is voormalig directeur van de Centrale Gevangenis van Leuven)