De "Zweedse" begeleiders wachten - Johny Vansevenant

Sinds de nacht van woensdag op donderdag ruim twee weken geleden is de vaart uit de federale formatie. CD&V koos voor Eurocommissaris Thyssen in plaats van voor premier Peeters. De argumenten waren toen, de partijsympathie voor Thyssen en de verzwakte onderhandelingspositie door de te hoge prijs voor dat premierschap als dan toch maar derde grootste partij in de coalitiegesprekken. CD&V zou voor een ‘linkse trofee’ gaan, genre meerwaardebelasting op aandelen, om beter de oppositie van SP.A en Groen te kunnen trotseren én om minder te moeten snijden bij overheid en sociale zekerheid.

De linkse trofee is er nog altijd niet. De meerwaardebelasting op aandelen is in de zakenkrant de Tijd weggezet als een liquidatiebonus bis voor de familiebedrijven. En sinds de beruchte nacht van woensdag op donderdag bestaat ook de indruk dat de formateurs minder aan de kar trekken. Toen Kris Peeters nog kandidaat-premier was, had hij er alle belang bij dat het vooruit ging en dat CD&V niet al te veel eisen stelde.

Nu is de zaak veel minder duidelijk. In de beruchte crisettenacht heeft Peeters het formateurschap/premierschap zonder succes aan N-VA-voorzitter Bart De Wever aangeboden. Voor Peeters mocht Charles Michel ook als enige formateur overblijven, zodat hij voor het premierschap kon gaan. Maar Michel wou dat Peeters verder co-formateur bleef. Wou hij al niet onmiddellijk het signaal geven dat zijn partijgenoot Reynders niet alleen naast het eurocommissariaat greep, maar ook naast het premierschap? Vond Michel het te riskant om alleen als formateur door te gaan en had hij liever Peeters verder mee in steun? Door de gewijzigde positie van Kris Peeters kwam het formateursduo alvast veel minder over als een geoliede machine.

Toch horen we dat CD&V en MR een alliantie gesloten hebben. Ideologisch staan ze het dichtst bij elkaar en vormen ze de linkse as tegenover de rechtse as N-VA-Open VLD. MR heeft een sociale vleugel vertegenwoordigd door de vader en zoon Michel én het Waalse politieke landschap is allesbehalve rechts. In CD&V weegt de arbeidersbeweging door. CD&V en MR hebben allebei ook een linkse oppositie te vrezen en kunnen dus allebei wel een ‘linkse trofee’ gebruiken om in het parlement weerstand te bieden aan die oppositie. Wallonië zit bovendien ook met een hoge werkloosheidsgraad en een harde aanpak van werklozen ligt daar dan ook extra gevoelig. Zo kan MR zich vinden met de bezorgdheden van de christelijke arbeidersbeweging.

Het lijkt er intussen op dat Kris Peeters duidelijk de knop omgedraaid heeft en dat hij ook volop wil rijden voor Charles Michel als premier. Zijn redenering zou dan zijn dat Michel toch ook met hem meegewerkt heeft toen hijzelf nog kandidaatpremier was. Peeters wil dat nu in ruil doen voor de MR-voorzitter. Vooral omdat ze ideologisch niet zover van elkaar af staan, is dat niet echt een zware inspanning.

Je kunt je wel afvragen of Peeters zin heeft om voor Maggie De Block als kandidaat-premier te rijden. Er is vooreerst met Open VLD niet  zo’n band als met MR én Open VLD is een concurrent in het Vlaamse politieke landschap. Dat CD&V het moeilijk heeft met de onderhandelingsstrategie van Open VLD krijg je bovendien op veel plaatsen te horen. Er is de klacht dat Open VLD zich nog liberaler opstelt dan N-VA, zowel op Vlaams als op federaal niveau. Zo dringt Open VLD aan op een tax-cut in plaats van een tax-shift (loonlasten- en belastingverlaging in ruil voor meer belasting op consumptie, vervuiling en vermogenswinst). De discussie over de verhouding besparingen/nieuwe inkomsten raakt daardoor erg moeilijk beslecht.

Bij CD&V kijken ze niet-begrijpend naar de houding van Open VLD. Gaat het om een inhaalmaneuver omdat Open VLD nauwelijks betrokken werd bij de opstelling van het Vlaams regeerakkoord? Of is de campagne voor de stem van de rechts-liberale kiezer al ingezet en wil Open VLD nu al stemmen afpakken van N-VA? De volgende parlementsverkiezingen zijn wel pas over vijf jaar. En er is ook geen rechtse oppositie want N-VA realiseerde een hergroepering op rechts. Er is dus geen enkele rechtse oppositiepartij die zal zeggen dat de nieuwe regering niet genoeg bespaart. Linkse oppositie is er daarentegen wel volop die CD&V en MR pijn kan doen.

CD&V hoopt dan ook dat MR zusterpartij Open VLD bij de les brengt, zodat de Vlaamse liberen sociaal-economisch minder scherpt uithalen. Dat is wellicht de prijs voor de CD&V-steun aan een toekomstige eerste minister Michel. Het premierschap van Maggie De Block wordt bij zowat alle onderhandelende partijen als weinig waarschijnlijk geacht. MR zal als grootste partij dat premierschap niet laten schieten, is de redenering. Het is te vergelijken met de positie van SP.A’er Vande Lanotte bij de vorige regeringsvorming. Grote broer Di Rupo dacht er niet aan het premierschap over te laten aan zijn Vlaamse geestesgenoot.

Ook mag je het belang van dat premierschap niet overschatten. Traditiegetrouw levert de grootste partij de eerste minister. N-VA heeft een megascore gehaald en zal als grootste partij de premier van een kleinere formatie niet zomaar vrije teugel geven. De term ‘zetbaas’ of ‘knechtje’ van De Wever valt dan wel eens. Vanuit het stadhuis van Antwerpen zal de N-VA-voorzitter wel zijn bekommernissen laten horen of het nu om de aanpak van Syrië-strijders gaat of om besparingen. Het is De Wevers goed recht dat hij als voorzitter van de grootste partij die dwingende ‘oekazes’ laat horen, maar het devalueert wel het premierschap.

De Wever krijgt vanuit diverse hoeken wel plaagstoten dat hij vaandelvlucht pleegt en zijn verantwoordelijkheid niet opneemt, omdat hij zélf geen premier wordt. Een beetje zoals een Tour de France-renner die aan de leiding staat, maar weigert de gele trui te dragen. Of iemand die à la Armstrong remt net voor de meet om Pantani te laten winnen, maar intussen duidelijk laat blijken dat die Pantani wint bij de gratie van hem. Die plaagstoten komen meestal niet van vrienden van de N-VA. Gisteren zei Johan Vande Lanotte in de Tijd dat de grootste partij de premier moet leveren, want anders kan een federale regering niet behoorlijk functioneren. En vandaag liet Karel De Gucht in de Ochtend horen dat N-VA zijn verantwoordelijkheid moet nemen.’ Het kan niet dat De Wever vanuit Antwerpen zomaar zijn consignes geeft’, zei De Gucht en hij voegde er nog eens aan toe dat een Vlaamse premier nodig is voor de stabiliteit van België. De luisteraar kreeg er van De Gucht dus nog een vleugje ironie bovenop …

Waarom wordt Bart De Wever eigenlijk geen premier? Het zou alvast zijn houdbaarheidsduur serieus inkorten. Een eerste minister krijgt alle klappen in dit moeilijk te regeren land en lijdt daardoor heel wat imagoschade. Veel zuiverheid blijft er dan niet over. Bovendien, België redden én tegelijk voor een zelfstandig Vlaanderen zijn, levert een moeilijke spreidstand op. Het premierschap zou De Wever vroegtijdig doen opbranden en daardoor zou N-VA zijn absolute troef kwijt zijn om over vijf jaar voluit te gaan voor het confederalisme dat België grotendeels uitkleedt. Bart De Wever is per slot van rekening één van de meest mediagenieke én strategisch sterke politici die dit land ooit heeft voortgebracht. Het is normaal dat een partij wil dat die lang meegaat…

Ook MR staat niet te springen om in een regering te zitten met Bart De Wever als premier. Regeren met N-VA is voor een Waalse partij al een risico en zeker als je dat doet als enige Franstalige partij met de steun van maar een kwart van de Waalse kiezers. De Wever heeft indertijd straffe uitspraken over de Walen gedaan genre dat het ‘junkies zijn die aan het infuus met Vlaams geld hangen’ en de Franstalige oppositiepartijen zouden dat soort uitspraken met genoegen de komende jaren wel weer onder de aandacht brengen wanneer Bart De Wever premier zou zijn.

Wat staat er nu te gebeuren de komende dagen? De formateurs Peeters en Michel zien de partijvoorzitters apart voor de begroting. Pas woensdag mogen we een stroomversnelling verwachten. Maandag is er nog de septemberverklaring van Vlaams minister-president Bourgeois die met zijn begroting alle media-aandacht zal wegkapen. Dinsdag is er de vakbondsbetoging in Brussel en dan is het niet echt het moment om te provoceren met besparingen. Daarom zou het vanaf woensdag vooruit moeten beginnen gaan.

Uitstel van het begrotingsevenwicht tot 2018 in plaats van het met Europa oorspronkelijk afgesproken 2016, kan de taak vergemakkelijken. Dan zou ‘maar’ 11 miljard moeten gevonden worden voor de begroting en geen 17 miljard. Want bij een later evenwicht is er ook pas later sprake van de jaarlijkse overschotten van 0,75 procent die ook met Europa waren afgesproken. Bij de liberalen hoor je dat die overschotten wellicht niet eens hoeven voor de vergrijzing wanneer België maar forse ‘structurele’ maatregelen neemt in de pensioenen zodat die vergrijzingskost minder zwaar zal wegen.

Het klimaat is er om te gaan voor een later begrotingsevenwicht, dat overigens ook in het verkiezingsprogramma van N-VA stond. De druk van de financiële markten op de euro is er al een tijd niet meer nu de Europese Centrale Bank Euro’s zo goed als renteloos ter beschikking stelt. Ook zal de Franse socialist Moscovici minder streng zijn dan zijn liberale voorganger Rehn. De Oeso heeft intussen Europa een standje gegeven omdat de Commissie economische groei wegbespaart. En in ons land blijkt, uit een studie van het Planbureau, dat al te streng besparen bijna 50.000 nieuwe banen kan kosten. Professor Moesen, de man van de Moesennorm, zegt dat groei op dit ogenblik belangrijker is. De boodschap is nu: Het begrotingstekort onder de 3 procent houden en geleidelijk dat tekort inperken.

Wat zijn dan nog de hete hangijzers? De verhouding besparingen-nieuwe inkomsten en de daaraan verbonden tax-shift en meerwaardebelasting op aandelen. De index-sprong en de grootte van de loonlastenverlagingen. En last but not least, de vergoeding voor de ARCO-coöperanten. Die 800.000 ‘spaarders’ van de Christelijke Arbeidersbeweging raken ongeduldig. Ze kijken vooral naar CD&V en de andere partijen zullen de Vlaamse christendemocraten een prijs willen doen betalen. Dat wordt nog een harde knoop…

(Johny Vansevenant is Wetstraatjournalist bij VRT-niuews.)