Schotland verandert ook Europa - Ton van Lierop

Door een afscheiding van Schotland verliest het Verenigd Koninkrijk namelijk een derde van zijn grondgebied, ruim vijf miljoen inwoners en dus de nodige invloed. Maar voor degenen die er echt toe doen in de Europese Unie is Schotse afhankelijkheid een doos van Pandora die ze liever niet openen. Maar ook een Schotse ´nee´-stem zal de EU in een andere richting duwen, met meer zeggenschap voor de regio´s.

Er is geen exact scenario voor wat gaat gebeuren als de Schotten ´ja´ stemmen. De financiële markten zullen wel de eerste graadmeter zijn. Het pond zakte de laatste weken al door het uitzicht op een onafhankelijk Schotland. Een definitief ´ja´ is een recept voor grotere financiële turbulentie en onduidelijke gevolgen voor de economie op de langere termijn. Voor een Europa dat moeizaam uit de crisis kruipt, is dat nieuws waar Brusselse topambtenaren niet op zitten te wachten.

Ook zijn er mogelijk direct al politieke gevolgen. Kan de Britse conservatieve premier David Cameron wel aanblijven als de Schotten zich afscheiden? Wie zal verantwoordelijk worden voor het falen binnen andere partijen? Dit soort instabiliteit is ook niet waar de EU om vraagt, net nu een nieuwe Europese Commissie of dagelijks bestuur van de EU aan moet treden.

Daarnaast brengt Schotse onafhankelijkheid een Brits referendum over EU-lidmaatschap dichterbij. Schotland heeft 59 kiesdistricten voor het Britse parlement in Westminster. Daarvan zijn er 41 in handen van de socialistische oppositie van Labour. Als Schotland verloren gaat voor het Verenigd Koninkrijk, heeft Labour op termijn steeds minder kans om landelijke verkiezingen te winnen.

Dat vergroot de kans op een nieuwe conservatieve regering, die in tegenstelling tot Labour een referendum wil houden over Brits lidmaatschap van de EU. Zonder pro-Europese Schotten, neemt de mogelijkheid van een Brits ´nee´ tegen Europa alleen maar toe. De economische implicaties van het vertrek van een grote netto-betaler als Groot-Brittannië zijn nauwelijks te overzien.

Afgezien van wat er op de Britse eiland gebeurt, heeft een Schotse afscheiding van Londen ook grote gevolgen op het vasteland. Een welvarende regio als Catalonië zou een Schots voorbeeld weleens willen volgen, het dan armere Spanje in verwarring achterlatend. Ook in Baskenland, Zuid-Tirol en mogelijk andere delen van het noorden van Italië geeft Schotse onafhankelijkheid het eigen streven naar afscheiding wind in de zeilen. En wat te denken van Vlaanderen? De nodige Vlamingen ondersteunen de Schotse ´ja´-campagne dan ook actief.

Een onafhankelijk Schotland zal wel lid willen blijven of opnieuw worden van de Europese Unie. Er zijn zelfs Schotten die voor onafhankelijkheid stemmen, omdat zij denken dat zij daardoor in de EU blijven. Om bij de EU te horen, moet Schotland wel een nieuwe aanvraag indienen om toe te treden tot de EU. En bijvoorbeeld ook de NAVO.

In principe voldoet Schotland meteen aan de Europese voorwaarden op economisch terrein en wat betreft mensenrechten en rechtsstaat. Alle andere Europese landen mogen wel een veto stellen. Spanje kan dan weleens op de rem gaan staan, om Catalonië aan boord te houden. Hoe Schots het referendum ook is: in heel Europa zullen de gevolgen van onafhankelijkheid te voelen zijn.

Eigenlijk kan de Schotse premier Alex Salmond en leider van het Schotse ´ja´-kamp al niet meer verliezen. Oorspronkelijk was hij er niet meteen uit op om onafhankelijkheid te vragen. Hij wilde vooral meer bevoegdheden voor zijn regio, bijvoorbeeld op het gebied van belastingen en gezondheidszorg. Met het idee in zijn achterhoofd dat de Schotten toch nooit ´ja´ zouden zeggen, ging Cameron daar niet op in. Tot vorige week althans, toen er zich voor het eerst in een peiling een meerderheid aftekende voor een ´ja´.

In een paniekreactie wil Londen de Schotten nu toch meer autonomie geven, in de hoop Schotland voor het Verenigd Koninkrijk te behouden. Daarmee wint Salmond eigenlijk al, nog afgezien van de morele overwinning als hij toch pakweg 48 of 49 procent van de stemmen haalt. Met zo´n score kan hij ook over een paar jaar weer naar de kiezer trekken. Dat gebeurde in de Franstalige regio Québec in Canada ook al. Zo´n ´neverendum´ zorgt voor blijvende instabiliteit in Groot-Brittannië. En ook een beetje in de hele EU.

Grotere overdracht van bevoegdheden aan de Schotse regering in Edinburgh maakt van Groot-Brittannië nog meer een federaal land. Na Schotland zal ook Wales of het noorden van Engeland om meer autonomie vragen. En aangevuurd door Schotland ook weer Catalonië, het noorden van Italië en andere regio's in Europa. Daardoor blijft van de grote lidstaten eigenlijk alleen Frankrijk over als centraal, volledig vanuit de hoofdstad geleide staat.

Italië, Spanje en vooral Duitsland kennen de regio´s nu al veel bevoegdheden toe. Dat gaat zo ver dat Europese wetgeving soms moet worden aangepast, omdat anders Duitse deelstaten de invoering ervan kunnen blokkeren. Bij een regionale verkiezing in een groot Duits bondsland als Beieren worden Europese besluiten nu ook al vertraagd, om de kiezers in München en omgeving niet voor het hoofd te stoten.

Ook met een Schots ´nee´ komt er een grote regio bij die meer noten op zijn zang krijgt. Daardoor wordt Europa nog regionaler getint. De vaak vergeelde posters in prozaïsche gangen van EU-gebouwen die reppen over een "Europa van de regio's" krijgen daarmee nieuwe waarde. Wat de uitslag ook zal zijn, de EU moet meer rekening houden met grote, steeds zelfstandiger regio´s. Dat maakt de besluitvorming en daadkracht van Europa er niet makkelijker op. Het feit dat vijf miljoen Schotten gaan stemmen, verandert een Europese Unie van vijfhonderd miljoen.

(Ton van Lierop is nieuwsmanager van de VRT en voormalig woordvoerder van de Europese Commissie.)