"De geest is uit de fles"

Morgen vindt het langverwachte referendum over Schotse onafhankelijkheid plaats. Onze Engelstalige nieuwssite Flandersnews.be bracht 4 Schotse expats samen voor een pittig debat. Vooral toen de devo-max ter sprake kwam, laaiden de emoties op en vielen zelfs de koele Schotten even uit hun rol. Op het einde was er dan weer ruimte voor een filosofische noot: "Wat ook de uitkomst is, we moeten als Schotten opletten dat we zelf niet te verdeeld raken."

We nodigen vier Schotse expats uit op de VRT op een mistige zaterdagochtend. (foto van links naar rechts:) Colin Mackay, Ewan Macphee, Elaine Cruikshanks en Hugh Dow wonen en werken in België, maar voelen zich daarom niet minder verbonden met de Schotse zaak. Colin en Ewan vertegenwoordigen het yes-kamp voor een volledig aparte Schotse natie die uit de verstikkende klauwen van Londen kan blijven; Elaine en Hugh zijn overtuigde "Better Together"-supporters die de 307 jaar oude unie liever houden.

De zenuwen zijn strak gespannen. Eerst staat een korte presentatie voor de camera op het programma, waarbij de kandidaten zich per twee voorstellen en uitleggen waarom ze voor of tegen zijn. De vraag is wie eerst voor de camera moet, want dat zou een tactisch voordeel kunnen opleveren.

Er wordt uiteindelijk beslist om gewoon te tossen. Colin en Ewan verliezen het pleit en moeten beginnen. Speilerei, maar de toon is meteen gezet. Dit wordt hard tegen hard. (maak kennis met de vier debaters en klik door op beide video's aan de rechterkant).

"We moeten het niet onnodig moeilijk maken"

Het is Colin die de knuppel in het hoenderhok gooit met de volgende vraag: "We horen in het nee-kamp vaak dat Schotland niet op eigen benen zal kunnen staan, op het vlak van de banken, de economie, de relaties met het buitenland. Als dat het geval is, en als jullie daarmee akkoord gaan, denk je dat Schotland nu eigenlijk een aanvaardbare positie heeft, de plaats die het zou moeten hebben na 307 jaren van unie, en wat zegt dat dan over de leefbaarheid van Schotland in de toekomst", richt hij zich tot de 'unionists' Elaine en Hugh.

Elaine gaat niet akkoord met die premisse. "Wij beweren dit niet in het nee-kamp. We zouden wel voor onszelf kunnen zorgen, in goede en kwade dagen. Maar ik denk wel dat we de volgende twee, drie generaties met een enorm moeilijke periode zouden opzadelen, en dat terwijl het onnodig is. We komen nu pas uit een financiële crisis. Dit zou ons alleen maar opnieuw afleiden van het goede pad. We hebben nu al veel vrijheid, en we kunnen nu al in grote mate naar buiten komen als één natie."

Devo-max? Misschien, maar wat is devo-max dan precies?

Ewan pikt in met de devo-max of devolution max, een soort maximale overdracht van bevoegdheden van het centrale gezag in Londen naar de deelstaat Schotland. Het zou erop neer komen dat Schotland nog veel meer bevoegdheden erbij krijgt, met als belangrijkste punt een eigen  fiscaal systeem. Kort samengevat zou enkel nog Buitenlands Beleid en Defensie in Westminster blijven, al wordt de devo-max in elk kamp anders geïnterpreteerd.

Op die onzekerheid zinspeelt Ewan van het ja-kamp. "Ze hadden buiten de optie 'ja' en 'nee' ook de vraag moeten stellen of Schotland als derde optie niet voor devo-max zou moeten gaan. Dan hadden we tenminste een echt debat gehad. Maar wat is er nu gebeurd? Eén week voor het referendum, één week, wordt ons plots verteld dat we devo-max kunnen krijgen, maar niemand weet wat dat nu precies zal inhouden, en wat de precieze implicaties zullen zijn, net omdat er geen debat is geweest. Nu is er meer onzekerheid dan ooit."

"We mogen niet in een afgrond rijden"

Elaine wijst erop dat "we bij een nee nog altijd later aan die devo-max kunnen werken. Als het te weinig blijkt, dan stemmen we de volgende keer massaal op de (Schotse nationalisten van) SNP en kunnen we desnoods nog meer dingen afdwingen. Als we nu ja stemmen, dan is het te laat. Dan kan je nooit meer terug."

Colin is het daar niet mee eens en wil het moment aangrijpen. "Als we het nu niet doen, moeten we het nooit meer doen. Je mag dat niet laten afhangen van het politieke klimaat." Hugh waarschuwt voor de gigantische onzekerheid op fiscaal vlak van wat hij "a massive fiscal cliff" (een diepe fiscale afgrond) noemt.

"Lees er de Financial Times, The Economist, The Scotsman en vele andere op na. Dit gaat veel mensen pijn doen. Ik zou Bill Clinton willen citeren: "It's the economy, stupid". De economie, de centen: dat is wat op het einde van de dag telt voor de mensen. Ik hoop dat iedereen het gevaar van een fiscal cliff inzien en ook in die optiek zal stemmen."

Gaan we de Muur van Hadrianus heruitvinden?

Elaine gaat nog even door op het thema van de financiële onzekerheid. "Wat zal er gebeuren met de banken en andere financiële dienstverleners? Zij zijn van plan om Schotland te verlaten als 'yes' het haalt."

"Ik heb gehoord dat sommige banken hun hoofdkantoor van plaats zullen veranderen, maar ik denk dat dit maar een technisch verschil is. Volgens Ross McEwan (CEO van de Royal Bank of Scotland, red) zal dit geen impact hebben op het aantal banen", zegt Colin.  "Eén bron is een beetje dunnetjes om je gelijk te halen", aldus Elaine. "En het gaat over veel meer dan de banken. Het gaat b.v. ook over BP. Bovendien trek je weer muren op in wat nu een eenheidsmarkt is. We gaan van een markt van 65 miljoen naar een markt van 5 miljoen. In België hebben we de nadelen gezien van een kleine markt. Grootschaligheid heeft veel voordelen. Moeten we nu echt de Muur van Hadrianus heruitvinden tussen Schotland en Engeland wat betreft belastingen, sociale zekerheid en veel andere dingen?

Het wegtrekken van bedrijven noemt Colin een "red herring", een non-debat, een valse discussie. "Ze moeten belastingen blijven betalen voor de plaats waar ze hun activiteiten hebben. Ze gaan nooit naar olie boren in Londen. Ze zullen blijven investeren in Aberdeen!"

"Zijn we wel "Better Together" eigenlijk?"

Ewan stelt het nee-kamp een wat filosofische vraag. "Als we echt "Better Together" zijn (Beter Samen), waarom zijn we dan nu nog niet Better Together? Waarom hebben we iets anders nodig, als het allemaal zo goed is volgens jullie? Ik heb deze vraag al vaak gehoord tijdens debatten, maar er nooit echt een bevredigend antwoord op gekregen."

"Als je voor een status-quo bent, zeg je in principe dat je tevreden bent met de huidige situatie, althans in een breder politiek kader. Maar dat betekent niet dat er niets meer bij kan voor ons. Want ja, het Verenigd Koninkrijk moet veranderen. Zeker. En niet enkel wat betreft Schotland", zegt Elaine. Ze voegt daaraan toe: "Wij zijn niet voor een stilstand! Het kan altijd beter. Maar we zijn al ruim 300 jaar deel van een succesvolle unie, en we moeten op dat pad verder."

"Je hebt gelijk, het is een puinhoop!"

De emoties laaien hoog op. Colin vindt het maar niks dat het nee-kamp nu met de extra bevoegdheden komt aanlopen. "Dit lijkt nergens naar. In het begin hoorden we hen niet, nu plots wel." Zelfs de vrij kalme Hugh, de oudste in het gezelschap, laat zich even gaan. Hij heeft wel begrip voor beide kampen, maar vindt niet dat je jezelf onnodig pijn moet doen. "Je hebt gelijk, het is een 'effing' puinhoop. Maar nu voor onafhankelijkheid stemmen omdat devo-max slecht is uitgewerkt? Zwak!"

"Het debat ís aan de gang, wat moet je nog meer hebben!" zegt Elaine. "Als je donderdag 'ja' stemt, is er helemaal geen debat of keuze meer. Dan is het gedaan. Dan zijn we weg."

"Dit is een kat in een zak"

Colin: "Ik heb gehoord dat we bij een devo-max "bepaalde bevoegdheden" zouden krijgen op "een onbepaald moment in de toekomst". We weten niet wat ze zijn, maar we moeten erover stemmen. Dit is "a pig in a poke", een kat in een zak!"

Hugh vindt dat devo-max Schotland in een goede positie zet. "We zouden aan de boom kunnen schudden en dingen echt doen veranderen. Ja, er zijn nog onduidelijkheden. Maar als we dit goed uitspelen als Schotten, dan zijn er mogelijkheden."

De EU als symbool van het recht op meer eigen zeggenschap

Ook Europa is natuurlijk een thema dat speelt, en dat mooi de Schotse frustraties tegenover het centrale gezag in Londen symboliseert. De Schotten zijn gemiddeld veel meer pro-EU dan de conservatieve regering van David Cameron. Beide kampen grijpen het Europese argument aan om hun gelijk te bewijzen.

De ja-stemmers wijzen op het referendum over EU-lidmaatschap dat eraan komt in Groot-Brittannië na een belofte van Cameron. De stem van de Schotten klinkt numeriek helemaal niet sterk in het Britse geheel, en het ja-kamp vindt het dan ook een argument om zelf de dingen in handen te nemen. "Een zelfstandig Schotland zal eindelijk alles zelf kunnen beslissen, los van Londen", zegt Ewen.

Het nee-kamp wijst op de risico's: een apart Schotland zal helemaal van nul moeten beginnen, met een lidmaatschapsaanvraag die door de EU zal moeten worden aanvaard. Komen er geen veto's van Spanje? En hoe lang zal de hele procedure duren? Intussen zal Schotland ook de Europese subsidies moeten missen.

Verzoeningsmoment

Op het einde is er nog tijd voor een filosofische noot. "Ik heb een boodschap voor ons alle vier", zegt Hugh. "Wat ook de uitkomst is van het referendum, we gaan met een vrij grote minderheid van ontgoochelde Schotten zitten. We gaan echt een soort verzoeningsmoment moeten organiseren. Anders gaat Schotland een verdeeld land zijn, en dat zou ik niet willen."

Colin is het ermee eens: "We have to accept it, 'the genie is out of the bottle' - de geest is uit de fles, dat moeten we aanvaarden. Maar het is geen optie om het debat abrupt te stoppen. Dit moeten we blijven bespreken." Ook Ewan bekijkt het positief: "Uiteindelijk heb je door dit referendum veel mensen meegekregen in de discussie. 97 procent ingeschreven stemmers is een fantastische score."

Elaine is "na dit debat nog meer overtuigd dat we samen moeten blijven. Het goede is dat politiek nu hoog op de agenda staat. De mensen zijn nu veel meer betrokken. Hopelijk begrijpen ze hoe ongelooflijk belangrijk de stemming wordt."

Meest gelezen