De oorlog van Obama - Jef Lambrecht

Dit weekend, bij het einde van zijn rondreis in het Midden-Oosten, vatte Kerry samen wat Washington wil: "Het militaire is maar één deel van de coalitie tegen IS: er is humanitaire hulp nodig, de buitenlandse strijders moeten worden gestopt, de financiering afgesneden en de vertekening van de islam tegengegaan."
opinie
Opinie

De oorlogsverklaring van Obama en zijn negen bondgenoten op de top van de NAVO in Newport, tien dagen geleden, is de onverwachte ontknoping van wat ooit de Arabische Lente heette. Obama speelt hoog spel want de voorbije decennia draaide elke Amerikaanse interventie in het Midden-Oosten uit op een fiasco. Het is dus niet zonder reden dat John Kerry ter plekke steun ging zoeken.

Soennieten en Koerden

Washington wil geen lijkzakken, geen boots on the ground. Het werk op het slagveld moet door anderen worden opgeknapt. De Koerden dus, die al drie maanden standhouden tegen het kalifaat, en de Arabische soennitische stammen die wonen in het gebied dat door IS wordt gecontroleerd.

Die stammen zijn echter zeer ontevreden omdat ze niet werden beloond voor het verjagen van Al Qaeda in 2007. Ze willen pas in opstand komen tegen het kalifaat als ze daarvoor passend worden vergoed. Dat is werk voor de nieuwe regering-Abadi, die echter nog steeds geen minister van Binnenlandse Zaken en van Defensie heeft.

Ook Saoedi-Arabië en de Verenigde Staten kunnen helpen de stammen te overtuigen om de strijd aan te gaan met IS. De eerste tekenen van samenwerking zijn merkbaar: in Haditha verdedigen de stammen sinds kort met Amerikaanse luchtsteun de grootste waterkrachtcentrale van Irak tegen IS. De Koerden en de soennitische stammen zijn de infanterie van deze oorlog. Ze zijn onontbeerlijk om de enkele tienduizenden fanaten van IS te verslaan.

Turkije tegen de Arabieren

Hun medewerking roept echter ook problemen op. Turkije is niet verrukt over de wapenleveringen van andere NAVO-partners aan de peshmerga’s, waarbij de ‘terroristen’ van de PKK. Het is een van de redenen waarom Ankara botweg weigert mee te werken aan militaire actie tegen IS. Een dikke streep door de rekening want Turkije is de best mogelijke uitvalsbasis en een buur van het kalifaat. President Erdogan is het afgelopen jaar echter vervreemd van Washington wegens zijn steun aan de meest extremistische groepen in het Syrisch conflict, zijn dictatoriale neigingen, een steeds meer uitgesproken islamistische agenda en een toenemend antiamerikanisme. Erdogan, ooit allemansvriend, telt in de regio bijna alleen nog vijanden. Alleen Qatar staat nog aan zijn kant.

Deze niet meer zo dikke vrienden van het Westen zijn de laatste verdedigers van de Moslimbroederschap in het Midden-Oosten. Saoedi-Arabië, Egypte, de Verenigde Arabische Emiraten, Algerije, Marokko en Jordanië echter beschouwen de broederschap als de (ideologische) bron van alle kwaad en de boom waar IS, Al Qaeda en tutti quanti de uitwassen van zijn. Het kleine Qatar, laatste Arabische verdediger van de broeders, is niet meer zo zeker. Zaterdag kregen zeven topfiguren van de Egyptische broederschap die na de val van Morsi asiel hadden gekregen het vriendelijke maar dringende verzoek het land te verlaten. Egypte, de Saoedi’s en de Emiraten zullen echter niet rusten voor Qatar volledig breekt met de broeders.

Wellicht de belangrijkste bijdrage die Washington van de regio, inzonderheid van Qatar en Turkije, verwacht is dat de media en de clerus de oorlog tegen IS niet saboteren maar steunen. In de omgeving van Kerry was te horen dat aan Al-Jazeera, de onrust stokende spreekbuis van de broeders, is gevraagd een antiterroristische boodschap te brengen en de microfoon dicht te draaien voor haatzaaiende predikanten. Dat is wat ook de Saoedi’s, Egypte en de Emiraten willen van de zender uit Qatar. Voor hen is het probleem niet beperkt tot Syrië en Irak. Het moet ook elders worden aangepakt. Dat hebben de Emiraten onlangs duidelijk gemaakt met bombardementen op de islamisten in het verre Libië door vliegtuigen die in Egypte waren opgestegen. In de Libische burgeroorlog steunen de Emiraten de anti-islamistische regering. Qatar helpt de broeders en de islamistische milities. Egypte drukt de Amerikanen op het hart om de banden te zien tussen IS en groepen in onder meer de Sinai en Libië.

De alliantie zonder naam

Naast de officiële alliantie tegen IS die in de steigers staat en op de conferentie van Parijs vastere vorm moet aannemen, is een tweede verbond al volop actief, de tandem van Washington met Teheran. Het is een tegennatuurlijk maar pragmatisch en objectief bondgenootschap tegen een gemeenschappelijke vijand, de fanatiek soennitische IS.

De Iraanse media zien in IS en zijn leider Al-Baghdadi creaties van de Mossad en de Amerikanen. Een zoveelste complottheorie die op drijfzand berust. In werkelijkheid is het kalifaat het resultaat van de bittere strijd tussen Saoedi-Arabië en Qatar om de controle over de Syrische opstand. Ze steunden de meest extremistische partijen in de hoop dat die het verschil zouden maken.

Begin dit jaar echter kwam een abrupt einde aan die wedloop toen in Saoedi-Arabië de architect ervan, de machtige prins Bandar, op een zijspoor werd gezet en de strijd werd aangebonden met alle terreurorganisaties, de Moslimbroederschap incluis, uit vrees voor wat de honderden jonge Saoedi’s die vechten in Syrië en Irak, zouden aanrichten bij hun terugkeer. De Verenigde Arabische Emiraten waren zich eerder al bewust van het gevaar en ook Egypte ging Saoedi-Arabië voor. Ze beschouwen de Moslimbroederschap als een mantelorganisatie van het terrorisme en een existentiële bedreiging.

Qatar, IS en de Broeders

Dat geldt niet voor Qatar waar de broederschap zichzelf in 1999 al ontbond, wat de monarchie buiten schot plaatst. Al ontbreekt het er niet aan Amerikaanse topdoelwitten, nooit is in Qatar een noemenswaardige aanslag gepleegd. Al-Jazeera, de zender van de emir, kreeg zelfs de exclusiviteit van alle boodschappen van Osama bin Laden.

Al tientallen jaren verleent Qatar gastvrijheid aan islamisten van allerlei slag. Dat leverde invloed op waarvan het meest recente signaal de vrijlating is van de blauwhelmen uit Fiji die in de Golan waren gegijzeld door het Al-Nusra Front, erkende afdeling van Al-Qaeda. Qatar heeft daarbij bemiddeld en volgens de VN niet betaald, wat eerder en voor andere gijzelaars wel is gebeurd.

Het kalifaat heeft vandaag geen sponsors meer nodig. Obama zegt trouwens niet te focussen op de buitenlandse donoren. IS is zelfbedruipend en daardoor een ongeleid projectiel geworden. Het is een virtuele staat en een virtuele nationaliteit die leeft in de virtuele wereld van de nieuwe media en daar ook het gevaarlijkst is. Tegelijk neemt IS de gedaante aan van een fysieke staat met een belastingsysteem, een weliswaar middeleeuwse rechtspraak, een economie, al is die maffieus, een territorium ter omvang van het Verenigd Koninkrijk, zes miljoen onderdanen en ambitieuze expansieplannen.

Cadeaus voor Assad en Israël

Het is wenselijk dat dit wreedaardig en crimineel anachronisme spoedig een curiosum wordt in de geschiedenisboeken waar het thuis hoort. Zeker is dat echter niet. De steekvlam moet snel worden bedwongen. Dat Assad daarmee een dienst wordt bewezen is ondergeschikt. Het is trouwens niet uitgesloten dat het gekissebis tussen Washington, Moskou en Damascus over de onschendbaarheid van het Syrisch luchtruim enkel voor de tribune is. In werkelijkheid kwamen de eerste echte Syrische precisiebombardementen op stellingen en bijeenkomsten van IS meteen na de start van de Amerikaanse verkenningsvluchten boven Syrië. Obama behoudt zich het recht voor om het kalifaat ook in Syrië van de kaart te vegen maar zei niet dat hij dat zelf zal doen. Wel zei hij dat het conflict met Assad een ‘politieke oplossing’ moet krijgen.

In Irak heeft de komst van IS een stroomversnelling veroorzaakt. De terreurorganisatie was de speerpunt van de soennitische emancipatiestrijd tegen het verdrukkend sjiitisch regime van de autocraat Maliki. Ze leidde ook tot een mobilisatie van de Koerden. Toen Mosul viel en Koerdisch gebied werd bedreigd, hield de Israëlische premier Netanyahu een pleidooi voor Koerdische onafhankelijkheid. Israël helpt de Koerden van Irak al jaren met raad en daad. Een onafhankelijk Koerdistan in Irak, een bondgenoot van Israël nog wel en een oliestaat, zou de regionale kaart zo mogelijk nog dramatischer hertekenen dan het kalifaat. Wat zou het effect zijn op de ruim 20 miljoen volksgenoten in Turkije, Syrië en Iran die het autonome en relatief welvarende Koerdistan benijden dat er vandaag al is in Irak?

Einde van de politieke islam?

De ‘regionale partners’ hebben elk hun belang, soms gelijklopend, soms tegengesteld. De inzet is de toekomst van wat heet de politieke islam. Vrijwel alle Arabische leiders en een vermoedelijke meerderheid van de bevolking zien er een bedreiging in. Ze vrezen zowel de bloeddronken Islamitische Staat als het faillissement dat de machtswellustige Morsi heeft veroorzaakt in Egypte waar vandaag duizenden moslimbroeders vrij geruisloos worden berecht.

In de Arabische wereld is het inzicht gerijpt dat godsdienst als autonome politieke factor schadelijk is. In Cairo zei Kerry dat Egypte, het Egypte van Sisi, pionier in de strijd tegen de broeders, als ‘intellectuele en culturele hoofdstad van de moslimwereld’ een ‘kritieke rol’ moet spelen in de bestrijding van de ‘ideologie van IS’. ‘De boodschap van haat wordt door een verpletterende meerderheid van de moslims in de wereld verworpen’, zei hij. Voor Egypte is er geen wezenlijk verschil tussen die ideologie en de leer van de Moslimbroederschap.

De Arabische wereld staat op het punt om een grens te trekken die de staat moet beschermen tegen de godsdienst. Als het Westen dat goed beseft, is de Arabische Lente misschien toch geen wreedaardige maat voor niets geweest.

(De auteur is oud-journalist van de VRT)

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen