Besturen of leiden? - Carl Devos

Het is niet uitgesloten, maar de kans dat deze ploeg – meer dan de Vlaamse – bij burgers wel een geruststellende en enigszins hoopgevende schwung kan oproepen, is niet indrukwekkend groot. Met al die uitvallende stroom, burn-out, fileleed en andere kommer zou dat nochtans deugd doen.

De budgettaire opgave was al immens, tegenvallende groeiverwachtingen maken die nog groter. Zo raakt ‘the making of Michel I’ (werktitel) nooit onder dat begrotingsjuk vandaan, zelfs al bevat het regeerakkoord tal van andere plannen. Het lijkt wel alsof formeren neerkomt op een meerjarenbegroting, wat algemene principes over grote hervormingen voor later en voorts onderhoudswerken op belendende onderdelen.

Die cijfers drukken de sfeer, meer dan buitenstaanders denken. Veel ambities knallen zonder gordel tegen een budgettaire muur. Een goede sfeer is zoveel makkelijker te maken als de miljarden door de akkoorden stromen. In elke regering die er van kon genieten is economische groei de voornaamste coalitiepartner. Maar dat er rond de onderhandelingstafel geen enthousiasmerende goesting schittert, heeft ook met moeilijke politieke verhoudingen te maken. Soms met persoonlijke. Di Rupo I was een verstandshuwelijk, zo klonk vanaf begin tot eind. Pas vanaf de tweede helft geloofden Vlaamse partijen ook echt in die regering, of toch ongeveer. Warmte kan dus groeien. Vaak deels met dank aan een verbindende externe vijand.

Bij de federale regeringsmakers is er veel wantrouwen. Meer dan de natuurlijke en gezonde dosis. Meer dan er na dik 100 dagen en de kaap van het premierschap/Europees commissariaat zou mogen zijn. Die beslissing was geen bevrijdende catharsis, zoals verhoopt en voorgesteld. Integendeel. Die kiezel is dan wel uit de schoen, niemand heeft zevenmijlslaarzen aangetrokken.

Er zijn er die het diep ingebed wantrouwen t.o.v. N-VA niet afgeschud hebben. Is N-VA uit op een slepende confrontatiekoers met Franstaligen, waarbij de communautaire en sociaal-economische breuklijn op weg naar 2019 samenvallen in dat bekende N-VA vs PS-model? De Wever wil liever een Vlaamse premier, waarom doet hij het niet zelf? Wil hij vanuit Antwerpen het oekazegeschut bedienen? Vijf jaar binnen én buiten de regering staan, coalitiepartner en externe criticus? CD&V, zo klinkt, raakt dan weer niet gewend aan haar electoraal gewichtsverlies en overspeelt volgens nogal wat lui nog steeds haar hand. De premier liet ze dan wel – met veel tegenzin – vallen, CD&V (over)compenseert dat nu door andere eisen, ook inhoudelijke.

Daarbij vervellen, misschien uit lijfsbehoud, zelfs niet ACW’ers in de delegatie tot ACW’ers. Zoals Van Rompuy ooit verklaarde (in een centrumrechtse regering zijn alle CD&V’ers ACW’ers). Er is bij CD&V intern ministerpersoneel op overschot en daar vragen ze zich af of die Europese post echt zoveel waard was. Thyssen heeft een intellectueel belangrijk mandaat vast, dat in de toekomst inhoudelijk belangrijk zou kunnen worden, maar het nu politiek niet is, gezien de beperkte bevoegdheden van de EU ter zake.

Peeters is co-formateur en dus verantwoordelijk voor het hele regeerakkoord, maar wordt straks vice-premier en dus vooral voor de CD&V-lijn in de regering: dat laatste zou dat eerste al parten spelen. Dat de links tegensturende CD&V zich subtiel openlijk afvroeg of deze formule wel levensvatbaar was, op het moment dat ze naar verluidt even met sp.a is gaan praten, is bij de rest niet vergeten.

Van MR willen Vlaamse onderhandelaars horen dat de partij zich bescheiden zal opstellen in de mandatenfase, maar voorlopig komt er onvoldoende bevredigende geruststelling. MR heeft al de premier maar wil in Franstalig België openbreken met nieuw volk. Omdat ze zoveel ministers moet aanstellen dat het bestaande volk wellicht niet volstaat, maar ook omdat ze met nieuw volk heel Franstalig centrumrechts wil opzuigen. Grote namen komen niet voor een uitgedund mandaat, dus plooit MR niet.

Bovendien blijft er ongerustheid over de broze entente tussen Michel en Reynders, die zijn dodende zinnetjes niet verleerd is. Open VLD zou dan weer te hevig staan, kwestie van de vernederende aansluiting bij Bourgeois I te doen vergeten. Het is niet zomaar een onschuldige zucht als in sommige andere partijen klinkt dat de Vlaamse liberalen vaak te ver en te snel willen gaan, naar sociaal-economisch rechts, en daarbij niet altijd getuigen van overmatige dossierkennis. En nog wat van datte.

Dat is inderdaad het klassieke gespin, dat ze eerst zelf lanceren en dan ontkennen en hekelen als het ergens opduikt. Helemaal niet typisch voor deze formatie. Dat er spanning zat in de zespartijenformule van de klassieke tripartite Di Rupo I is evenwel evidenter dan de rimpels in deze ‘logische coalitie’.

Wie de reconstructies leest van de befaamde nacht waarin over het Europees commissariaat werd beslist kan niet anders oordelen dan dat deze ploeg er nog geen is. De anonieme getuigenissen waren er al nog voor Thyssen haar bevoegdheid kende: er stonden rekeningen open. Wie momenteel van twee onderhandelaars los van elkaar een ongevraagde briefing krijgt vraagt zich af of die wel allebei in dezelfde ruimte waren.

De komende week, alweer een cruciale, is het deze keer misschien echt. Namelijk het moment waarop deze verzameling elementen een geheel begint te vormen. De politieke sleutelknopen doorgehakt worden, de laatste keuzes gemaakt en er een verbindend watermerk wordt gevonden waarbinnen een geheel groeit dat meer is dan de som der samenstellende delen. Hoe en wat deze coalitie de komende jaren (niet) zal zijn wordt volgende week grotendeels vastgelegd.

Dat geldt in zekere mate ook voor de Vlaamse regering, die volgende week de lijnen samenbrengt voor de Septemberverklaring van 22 september. Vlaamse excellenties werken hard aan begroting en beleid, zodat die verklaring, waar reikhalzend naar uitgekeken wordt, veel antwoorden op nog meer vragen kan geven. Omdat die onvoldoende in het zomerse regeerakkoord zaten. Die presentatie viel toen wat tegen, niet alleen omwille van veel onduidelijkheden.

Die septemberverklaring moet veel ongerustheid wegnemen. Daags nadien, in het openingscollege politicologie aan de Universiteit Gent (dat via live streaming ook op deredactie.be website te bekijken is), zal Geert Bourgeois de fundamentele keuzes en het maatschappelijk project die achter dit regeerakkoord zitten toelichten.

Maar eerst moet Bourgeois I opnieuw haar budgettaire parameters aanpassen. De voorbije maanden schoven de cijfers door tegenvallende groei, nu zijn het Europese regels die het spel herschrijven. De hele Oosterweelinvestering binnen vijf jaar in de Vlaamse begroting opnemen is eigenlijk gekkenwerk. Het is goed dat de EC streng toeziet op de soms creatieve manier waarop sommige overheden hun begrotingsverplichtingen omzeilen, met bekende catastrofes in bv. Griekenland als gevolg. Maar hier schieten de regels door. Als zo’n projecten als Oosterweel enkel kunnen met bestaande kasmiddelen moet iemand dringend de Commissie bestormen.

Maar Bourgeois I zit er ondertussen wel mee. Nog meer besparingen om dat gat te vullen? Nog meer prijsverhogingen en dienstverlagingen? En overal kraakt en scheurt het nu al. Dus toch wat meer schuld maken en de evenwichtsfetisj laten vallen? De Septemberverklaring is meer dan een uitvoering van het regeerakkoord, het wordt een beetje een regeerakkoord-bis.

En zo staan de verenigde overheden in de komende weken op een belangrijk kruispunt: worden wij bestuurd of geleid?

(De auteur doceert politieke wetenschappen in Gent.)