De macht van de supermarkt - Greet Pluymers

Een rapport van het Europees Economisch en Sociaal Comité, geschreven in februari 2013 door de Slovaak Igor Sarmír bevestigt het angstklimaat en stelt dat het veroorzaakt wordt door de macht van supermarkten over leveranciers, vooral in de agrovoedingsketen. Er is geen sprake van contractvrijheid, zegt hij “men zou eerder moeten spreken van chantage”. Een Nederlands onderzoek signaleerde het machtsmisbruik al in 2009 (The Abuse of Supermarket Buyers – SOMO). Hoe meer ik bij leveranciers bots op “nee, ik wil dit niet voor de camera vertellen”, hoe meer ik ervan overtuigd ben dat een Panorama-reportage nodig is.

“Goed kopen”. Het is de slogan van Delhaize, de supermarkt die nu een nieuwe toekomst zoekt met 2500 werknemers minder. Ik ken geen enkele consument die niet goed wil kopen. Maar we letten ook op onze centen. Goedkoop is het criterium van ons koopgedrag geworden. Omdat we dat zelf willen. Omdat (ontslagnemend) minister van consumentenzaken Vande Lanotte zegt dat je goed gek moet zijn om niét goedkoop te kopen. Omdat nieuwkomer Albert Heijn krantenkoppen haalt met zijn beperkte goedkope assortiment. Omdat consumentenorganisaties en de media lijstjes maken van welke supermarkt de goedkoopste is.

Colruyt, top of the list, noemt zichzelf prijsvolger. Frans Colruyt is de enige leidinggevende van onze supermarkten die over het eigen beleid wil spreken. Ik geloof in zijn oprechtheid, maar de rode prijzenpolitiek is niet onschuldig. Colruyt neemt de laagste prijs van elke concurrent over. Het is dus altijd iemand ànders die als eerste een leverancier zover gekregen heeft dat de prijs zo laag is.

Bestaat er een bodemprijs of ondergrens – waar stopt het? Ik vraag het keer op keer.

Voor de leveranciers – zeker voor de boeren – is die ondergrens allang bereikt.

Nochtans heeft België een ondergrens ingeschreven in de wet. Er is een verbod op verkoop met verlies. Een verbod dat betwist wordt door Europa omdat het de vrije markt verstoort. Maar het verbod bestaat en wordt door supermarkten in de gaten gehouden: “We stoppen als er met verlies verkocht wordt”, zegt Frans Colruyt. Maar die wet op verbod op verkoop met verlies kent uitzonderingen. En die wet geldt niét voor producenten. Dat één op de vijf boeren zijn waar met verlies verkoopt, is dus geen probleem voor de wetgever.

Een supermarkt ziet het probleem ook niet. Want “de markt” bepaalt de prijs. En ja, die markt is internationaal. Lidl en Colruyt bevestigen me dat de prijs uit het buitenland mee bepaalt wat ze betalen aan onze leveranciers, of die nu boer is of KMO. En ze benadrukken dat iedereen in de keten moet kunnen blijven leven. Toch hoor ik een dichtgeknepen strot als ik leveranciers bel.

In de landbouwsector dragen mensen het hart op de tong én ze beoefenen hun vak met passie. Ronny Almey is varkenskweker. Veel van zijn collega’s zijn failliet gegaan of zijn overgenomen door de veevoedersector, maar Ronny boert nog zelfstandig: “De warenhuizen weten perfect dat we onder de kostprijs verkocht hebben. Er heeft nog niemand wakker van gelegen dat een boer psychisch ziek wordt. Mensen die hun bedrijf moeten verkopen omdat ze niets meer kunnen betalen…”

Een bezoek aan de organisatie Boeren op een Kruispunt leert me dat het boerenleven in het jaar 2014 niet zover staat van Daens-toestanden. Geldgebrek zorgt ervoor dat water en elektriciteit worden afgesloten, dat de brandverzekering wordt opgezegd. Zelfmoordcijfers, depressies. De verantwoordelijke voor de hulporganisatie Boeren op een Kruispunt volgt een cursus palliatieve zorg omdat dat de zorg is die landbouwbedrijven kunnen gebruiken.

Goedkoop wordt altijd door iemand betaald – zo zegt Luc Ardies, de man van UNIZO. Hij haalt zwaar uit naar het machtsmisbruik van supermarkten. De supermarkten zelf geven wat promo-talk (Albert Heijn, Lidl) of behouden het stilzwijgen (Aldi, Carrefour, Delhaize). Alleen Colruyt is niet te beroerd om de kastanjes uit het vuur te halen.

Maar de tranen in de ogen van Hans Denoo, de hardwerkende en gastvrije groententeler uit de polders, vallen voor mij niet te rijmen met de down-to-earth logica van Frans Colruyt. “Ik ga niemand doodnijpen. Er is een ondergrens want uiteindelijk wil iedereen kunnen leven”. Frans Colruyt volgt gewoon wat wij, de consumenten, doen en willen, “Er is op wereldniveau een tendens naar globalisatie, massificatie, goedkoop. Maar er is een tegenbeweging van mensen die bewust met voeding bezig zijn. Mensen die terug een goeie kip willen waar je op moet bijten en niet een kip waar je eens mee rammelt en waar dan de stukken langs alle klanten vliegen”.

De supermarkt volgt ons. Wij allemaal bepalen de prijs, zegt Frans Colruyt en dat betekent dat we als consument ook een verantwoordelijkheid dragen. Maar “bewust” zijn we als consument niet omdat er teveel onzichtbaar blijft voor ons.

Of met de woorden van Luc Ardies:  “Ik moet soms glimlachen als mensen op straat komen protesteren tegen de wantoestanden in Bangladesh, kinderarbeid in een textielfabriek en tegelijkertijd een T-shirt dragen dat komt van Bangladesh of Vietnam. Goedkope prijs heeft een keerzijde. Er is altijd een achterkant aan de medaille. Goedkoop bestaat niet. Iemand betaalt de prijs daarvoor.”

Fair trade gevraagd. Ook voor onze leveranciers. En laat het de consument dan weten. Dan keren we tevreden terug. Dan kopen we goed.

(Greet Pluymers is VRT-journaliste.)