Laat het gras maar groeien - Dries Deweer

Ik weet niet hoe het bij u gesteld was, maar na de natte augustusmaand moest ik deze week dringend mijn gras afrijden. Tegen de achtergrond van de eindeloze stroom aan gruwel die via de berichtgeving op ons afkomt, deed het mij denken aan het besluit van Candide in het gelijknamige verhaal van Voltaire: Il faut cultiver notre jardin.
opinie
Opinie
Copyright: www.FOTOBEN.be

Met Candide schreef Voltaire (1694-1778), de grote Franse Verlichtingsdenker, een sarcastisch sprookje. Daarin liet hij het naïeve hoofdpersonage een wereldreis maken van de ene ramp naar de andere verschrikking. Candide raakt verstrikt in de wreedheden van een nationalistische oorlog, die hij weet te ontvluchten, om terecht te komen in een vreselijke aardbeving. Daarna valt hij ten prooi aan de religieuze vervolging van de Inquisitie, waardoor hij uiteindelijk moet vluchten naar een ander continent, waar hij dan weer kannibalen op zijn weg vindt. Zo gaat het een tijdje door, waarbij de arme Candide voortdurend geconfronteerd wordt met de grillen van de natuur, en de overtreffende trap daarvan, de smeerlapperij van de mens.

Wie door deze website wandelt, beleeft een virtuele heruitgave van Candides wereldreis. We zien een nationalistische burgeroorlog in Oekraïne, het eindeloze conflict tussen Israëli’s en Palestijnen of de religieuze terreur van IS, Boko Haram en consorten. Daarna surfen we naar de ebola-epidemie in West-Afrika, de zoveelste natuurramp of de lotgevallen van duizenden vluchtelingen die nergens welkom zijn. Het zijn allemaal gebeurtenissen die een directe parallel vinden in de wereld van Candide, tot de meest vreselijke details als koppensnellers en de schipbreuk van vluchtelingen toe.

Cocooning

Candide kwam tot het besluit dat we maar beter onze tuin kunnen onderhouden. Die uitspraak is voor interpretatie vatbaar. Een voor de hand liggende verklaring lijkt: probeer vooral niet de wereld te begrijpen, laat staan ze te veranderen. Maak gewoon een aangenaam plekje voor jezelf. “Il faut cultiver notre jardin” zou dan een verwoording zijn van de verleiding van cocooning. In het licht van alle miserie is het aanlokkelijk om onszelf af te sluiten van de buitenwereld en onverschillig te blijven ten aanzien van het leed in de wereld. Het is gemakkelijk te denken dat het allemaal ver van ons bed blijft en dat alles wat wij kunnen doen slechts een druppel op een hete plaat is.

Maar laat ons eerlijk zijn… Wat voor mensen maakt ons dat? We moeten durven weerstaan aan die verleiding om ons spreekwoordelijk terug te trekken in onze tuin. Ons kleine stukje grond maakt immers deel uit van een ganse planeet, zoals ons gras afrijden in het niets verdwijnt ten opzichte van onze verantwoordelijkheid als wereldburger. Het is niet omdat we iets negeren, dat het er niet meer is. Dat geldt voor alle onheil in de wereld, maar ook voor de stem van ons geweten. Als cocooning is wat Voltaire bedoelde, dan kiezen we dus beter voor de raad van Sam Gooris, de man die zijn volk leerde het gras te laten groeien. Voorwaar, een inspirerende filosoof.

Inzet voor vooruitgang

De interpretatie van Candides woorden als een oproep tot cocooning doet echter weinig recht aan Voltaire. In de plaats van deze oppervlakkige lezing moeten we het onderhouden van onze tuin meer symbolisch opvatten. De nadruk ligt dan niet op het terugplooien op jezelf, maar juist op het ontplooien van je mogelijkheden. Wat Voltaire wou duidelijk maken, is dat grote filosofische en theologische theorieën over de zin van leven en lijden weinig zoden aan de dijk zetten. De enige waardevolle reactie op het menselijk lijden vond hij in concreet werken aan de vooruitgang, te beginnen in je directe omgeving, maar in solidariteit met de wereld.

Het pleit vanuit dat opzicht voor onze menselijkheid om onze ogen niet te sluiten voor alle miserie in de wereld. Dat doet het des te meer als we ook bewust nagaan wat wij kunnen doen, als burger, als consument, als vrijwilliger, als donateur of in welke rol dan ook. De miserie stelt ons immers voor de uitdaging om te blijven leven vanuit de overtuiging – of desnoods de koppige hoop – dat alle beetjes helpen. Alleen door jezelf concreet in te zetten voor vrede en welzijn blijf je het cynisme de baas. Dat kan je wegzetten als een wijsheid van de Bond Zonder Naam – en verder je gras afrijden – maar dat maakt het daarom niet minder wijs.

(De auteur is politiek filosoof. Hij is als aspirant van het Fonds Wetenschappelijk Onderzoek - Vlaanderen verbonden aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven.)

VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.

Meest gelezen