Wie wordt EU-commissaris? - Hendrik Vos

Maar het voorbije weekend was het anders: de woordvoerster van Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker trok voor het VRT-journaal alle registers open. Ze zei het recht in de camera: België verlamt Europa! En België moet een vrouw voordragen als commissaris!

Het moet zijn dat het Belgische gedraal en getreuzel Juncker flink op de zenuwen werkt. Juridisch gesproken heeft de nieuwe voorzitter geen enkele bevoegdheid om een vrouw te eisen. Juncker is slim genoeg om dat ook te weten. Het is een ongeschreven regel dat landen autonoom beslissen wie ze nomineren voor de Europese Commissie, en dat lidstaten zich niet bemoeien met elkaars voordracht.

Maar twee andere zaken spelen wel een rol.

Ten eerste, de nieuwe Commissie kan pas starten na een vertrouwensstemming in het Europees Parlement. Dat Parlement heeft laten verstaan dat het geen vertrouwen zal geven aan een Commissie die minder vrouwen telt dan de vorige. In die vorige Commissie zaten er negen vrouwen, de teller staat nu op zes, misschien zeven. Nederland, Cyprus en België zijn de laatste landen die nog iemand moeten voordragen. De prijs voor hun getalm is dat ze onder grote druk staan om een vrouw te nomineren. Zo niet zal het Parlement Juncker en zijn mannenclub wandelen sturen. Dat wordt een pijnlijke affaire, die gepaard zal gaan met vertragingen en tijdverlies. Europa kan zich dat niet permitteren.

Ten tweede, Juncker kan verdragsrechtelijk gesproken dan wel geen vrouw eisen, maar hij heeft een ander machtsmiddel in handen: hij beslist over de toewijzing van de portefeuilles. Hij had er al een paar keer op gezinspeeld, maar sinds dit weekend weten we het zeker: als België een man nomineert, dan krijgt die een prutsportefeuille. Hij wordt dan bevoegd voor meertaligheid, of sport en cultuur. Domeinen waar Europa amper iets over te zeggen heeft. Omgekeerd, als het een vrouw wordt met Europese ervaring, dan zal zij flink in de prijzen vallen, en een zware, wellicht economische portefeuille krijgen.

Misschien is er nog een derde element dat een rol zou mogen, en misschien wel moeten, spelen: België is het enige van de stichtende landen dat nog nooit een vrouw naar de Commissie stuurde. Als we de nieuwe lidstaten uit Oost-Europa, die in het verleden nog maar één of twee keer iemand konden nomineren, buiten beschouwing laten, zijn er slechts drie lidstaten die het halsstarrig bij mannen houden: België, Portugal en Finland. Maar België heeft wel een langere geschiedenis in de Europese integratie. Portugal maakte er pas dertig jaar na België deel van uit, de Finnen kwamen nog eens een decennium later. Zou het zo stilaan geen morele plicht zijn voor België om nu ook maar eens een vrouw voor te dragen?

De Belgische regeringsonderhandelaars lijken niet meteen onder de indruk van al deze elementen. Kris Peeters wil vooral premier worden, Bart De Wever wil vooral dat Europa maar moet wachten, de MR wil vooral Didier Reynders ergens kwijt raken, en Open VLD wil vooral dan maar een wit konijn.

De Commissie die straks van start gaat, is er een van politieke zwaargewichten. Haast alle lidstaten hebben begrepen hoe belangrijk het is dat Europa bestuurd wordt door lieden die niet alleen veel politieke ervaring hebben, maar ook Europa door en door kennen. Het wordt een Commissie van oud-premiers, ministers van Economie, Financiën of Buitenlandse Zaken en Europese Parlementsleden met een groot prestige en veel kennis van zaken. In Finland nam de premier zelfs ontslag om lid van deze Commissie te kunnen worden.

Landen sturen vooral ook gewichtige mensen naar de Commissie omdat ze hopen op een zware portefeuille. Ze zouden er een fortuin voor over hebben. België krijgt er nu een aangeboden, in cadeauverpakking. Maar we moeten dan wel een vrouw nomineren, en eentje met ervaring. Het interview met Junckers woordvoerster liet aan duidelijkheid niets te wensen over. En toch aarzelen onderhandelaars, omdat ze vastzitten in een Belgische logica en de Europese niet willen snappen.

Is het wel zo belangrijk om een zware portefeuille te hebben?, vragen sommigen zich openlijk af. Ja, is het antwoord, en het heeft niet alleen met prestige te maken. Als al die andere lidstaten hun nationale toppers afvaardigen naar de Commissie, is het omdat ze hopen daarmee in eerste rang te kunnen spelen.

Op papier zijn Europese commissarissen onzijdig. Ze leggen een eed af en beloven de banden met hun land van herkomst door te knippen. Schaamteloos de nationale belangen verdedigen, wordt (meestal) dan ook niet gedaan. Maar zolang men vasthoudt aan het principe van ‘één commissaris per lidstaat’, blijft het op subtiele wijze wel cruciaal om mee aan de Europese knoppen te zitten, en dan bij voorkeur aan de belangrijkste knoppen. Daar beschik je over massa’s informatie, die je laat doorstromen naar de regering van je land.

En omgekeerd is het de commissaris die de bekommernissen van zijn land van herkomst signaleert aan de collega’s in de Commissie. Dat is niet hetzelfde als platte belangenbehartiging. Een commissaris is geen lobbyist voor zijn land, maar er wordt wel verwacht dat hij in de debatten vertelt over “het land dat ik best ken”. Europees beleid heeft gevolgen voor 28 landen, met heel verschillende contexten, bekommernissen en prioriteiten. Die informatie ligt maar beter meteen op tafel als er in de Commissie wetsvoorstellen worden gemaakt.

Het is van cruciaal belang om dat op een geloofwaardige manier en met genoeg prestige te kunnen doen. Een commissaris bevoegd voor Meertaligheid staat dan toch wat zwakker in de schoenen dan eentje die Concurrentiebeleid of Interne Markt beheert. Daar moet toch echt geen tekening bij?

(Hendrik Vos doceert Europese politiek in Gent.)