EU-sancties kunnen Poetin helpen - Niels Smeets
Boemerangeffect
Zowel de EU als Rusland mogen dan wel gebukt gaan onder de sancties, de ene partij lijkt op korte termijn al wat dieper door de knieën te gaan dan de andere. Het essentiële verschil tussen de Russische en EU-sancties is dat het in het eerste geval om importbeperkingen gaat, in het tweede geval om exportsancties. In beide gevallen zijn het echter in de eerste plaats de EU-bedrijven die inkomsten mislopen: hun export naar Rusland wordt zowel door de EU als door Rusland beknot.
De Europese Commissie wist bovendien min of meer waar het aan begon. De Commissie berekende nog voor het lanceren van de derde fase een verwacht verlies als gevolg van Russische tegenmaatregelen van 40 miljard euro in 2014, of 0,3% van het Europese BBP. De omvang van de Russische tegensancties lijkt nu bovendien veel groter dan verwacht. De sancties kunnen er wel eens voor zorgen dat het precaire economische herstel van de EU in het gedrang komt, waar ECB voorzitter Mario Draghi ook voor waarschuwde.
De Russische bevolking ondergaat?
Ook de Russische economie zit in slechte papieren, met een verwachte groei van 0,2 percent in 2014. De EU-sancties waren tot voor kort steeds op de elite gericht. Er wordt echter gesteld dat de Russische bevolking in de eerste plaats zal lijden onder de nieuwe sancties. Wat betreft het opnemen van Sberbank op de EU sanctielijst is dit zeker zo: ongeveer elke Rus heeft een rekening bij deze bank. Het stopzetten van de toegang tot de EU-kapitaalmarkt maakt het de Russische bevolking moeilijk leningen op lange termijn aan te gaan.
Wat betreft de Russische tegensancties is het boemerangeffect veel minder eenduidig. De roebel zakt verder weg tegenover de euro en de inflatie neemt naar verwachting toe van 7% tot 8% op jaarbasis. Toch viseert Vladimir Poetin niet toevallig de landbouwsector. Het gaat precies over een sector die Rusland relatief minder treft dan andere sectoren. Een embargo op de Europese farmaceutische sector zou bijvoorbeeld dramatisch zijn voor de Russische gezondheidszorg, aangezien de meeste medicijnen uit de EU afkomstig zijn. Bovendien maken de verboden EU-producten slechts 10% tot 15% uit van de Russische consumptie, en is vervanging mogelijk. Er wordt verwezen naar Zuid-Amerika en de hogere kost die dit met zich mee zou brengen, maar dichter bij huis hebben Servië, Azerbeidzjan en Turkije reeds toegezegd om de bestaande export te verhogen. Toch zijn er een aantal producten, zoals Noorse zalm en Franse kaas, die niet zo eenvoudig te vervangen zijn.
En de Russisce bedrijven?
Ook de invloed op de Russische bedrijven is niet eenduidig. De verzwakking van de roebel ten opzichte van de euro maakte die EU-producten reeds fors duurder. Door de import te beperken verliezen de Russische bedrijven een belangrijke concurrent. Russische melkbedrijven en veehouders reageerden alvast positief, en dit vertaalt zich ook op de financiële markten: de aandelenkoersen van een aantal Russische landbouwbedrijven stegen sterk.
Toch komen heel wat Russische supermarkten op korte termijn in de problemen doordat de toelevering van EU-producten is weggevallen. Het organiseren van importvervangende maatregelen op grote schaal vergt tijd en geld, vooral voor die winkelketens die een groot deel van hun assortiment uit de EU-markt afnemen.
Gesprekken met gewone Russen wijzen ook op een grote verdeeldheid. De oudere generatie relativeert. “Ze zullen ons niet klein krijgen!”. Ze zijn bereid de aanbodbeperking en prijsstijgingen te verduren ten voordele van de eigen productie. In vergelijking met de Sovjetperiode waarin winkelrekken leeg bleven, en de hyperinflatie in de vroege jaren negentig, vallen de gevolgen van een importbeperking in het niet. Al lijkt niet iedereen hiermee akkoord te gaan. De jongere generatie is gesteld op kwalitatieve EU-producten, en kritische geesten zien de importbeperking passen in een hele reeks andere vrijheidsbeperkende en moraliserende wetten die de laatste tijd in de Doema zijn gestemd, zoals het verbod op scheldwoorden, homopropaganda en de toenemende beperkingen van het internetgebruik.
En het nut voor vrede?
De sancties kunnen het Europese continent verder verdelen. Dat precies Servië bereid is de export te verhogen, werd in de Russische staatsmedia meteen in de verf gezet, waarbij geklonken werd op de Slavische broederschap: trouwe Slavische broeders helpen elkaar! Dit is bijzonder pijnlijk voor de EU, aangezien Servië, een kandidaat-lidstaat, actief ingaat tegen het EU-sanctiebeleid. Ook Zwitserland weigert voorlopig sancties op te leggen aan Rusland, uit vrees voor de eigen handelsbelangen.
Ook binnen de EU rommelt het: sommige landen zoals Finland, Polen en Estland worden meer getroffen dan andere landen. Solidariteit tussen de EU-lidstaten is dus van essentieel belang. De Commissie gaf al aan dat de crisisreserve van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid die solidariteit kan bewerkstelligen.
Daartegenover staat een consolidering binnen Rusland. De patriottische sfeer wordt aangezwengeld. “Koop Russisch!”, klinkt het. Een deel van de Russische elite is al sinds de val van de Sovjet-Unie voorstander van een Rusland dat volledig zelfvoorzienend is. Die groep, de siloviki, streeft naar de utopie van een volledig soeverein Rusland dat onafhankelijk is van het buitenland. Dit zou een onbeperkt buitenlands beleid mogelijk maken waarbij geen enkel ander land nog een bedreiging vormt. De Westerse sancties hebben die groep alleen maar versterkt. Na het blokkeren van Visa-kaarten lanceerde de Russische Centrale Bank een plan om een eigen Russisch betalingssysteem uit te werken naar Chinees voorbeeld. De sancties worden gebruikt om de Russische landbouwsector in staat te stellen het eigen volk te voeden. De EU-beslissing om Russische banken de toegang tot de EU-kapitaalmarkt te ontzeggen duwt Rusland dan weer verder in de armen van China. Er wordt namelijk onderzocht of het mogelijk is toegang tot de Aziatische kapitaalmarkt te verschaffen.
De geopolitieke weegschaal dreigt dus door te slaan naar een verdeeld Europees continent, waarbij sancties en tegensancties verder polariseren.
(De auteur is onderzoeker bij Leuven International and European Studies (Lines).)
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.