Zweedse lekken - Carl Devos

Ze waren daar nochtans zo van plan om het beter aan te pakken dan de Vlaamse formatie, met al die gelekte cijfers, het gedoe over Kris, onverwachte pauzes, opgeschoven deadlines en eigenaardige, geheimzinnige slotperikelen aldaar. Helaas, federaal verloopt de communicatie even chaotisch en rommelig.

Geen halve dag ging voorbij, en de federale formateursnota was al bij De Morgen aangekomen. Enkele uren nadat hij eindelijk aan alle partijen was bezorgd. Net op tijd om er donderdag al wat mee in de krant te doen. Gisteren waren bloemlezingen overal te vinden. Achter de schermen slingeren de verwijten in het rond, dat Die Andere Partij verantwoordelijk is voor de spreekwoordelijke loslippigheid waarmee én deze hele ploeg én de onderhandelingen die ze moet voeren er niet beter van worden. Van staatslui die voor dik 17 miljard beslissingen moeten nemen en blijkens allerlei indiscreties toch met vrij fundamentele en pijnlijke ingrepen bezig zijn, mag wat meer professionalisme en koelbloedigheid verwacht worden.

Vertrouwen is, zo blijkt, nog een werkpuntje. Bovendien was ook het geklungel met het statuut van de nota nogal tenenkrullend. Wanneer die naar wie gestuurd kon worden, wanneer er hoe nog wat aan geschaafd kon worden, … heel transparant was het niet. Tot ergernis van sommige onderhandelaars, die dat ook lieten blijken. Maar hoewel dat een paar lekkere anekdoten oplevert zegt dat ongeveer niets over de inhoudelijke vorderingen van deze zeer ingrijpende operatie. De sfeer is naar verluidt goed (met een ‘g’ geen ‘q’).

De nota is zo lek als een zeef, zoals Bart Verhulst terecht opmerkte: waarom hem dan niet gewoon publiek maken? Omdat er dan een soort scoretabel is? De vergelijking tussen de formateursnota en het eigenlijke regeerakkoord maakt de opmaak van winnaars en verliezers verleidelijk. Bovendien woedt dan in de buitenwereld al debat nog voor de onderhandelaars over alle punten konden spreken, en dat buitendebat maakt de binnenonderhandeling in regel moeilijker.

Hoe dan ook, de transparantiebelofte van de co-formateurs is er aan zonder moeite. Dat was precies de bedoeling, is hier en daar bij N-VA en Open VLD te horen, die toch een heel eind moesten wachten vooraleer ze die tekst uiteindelijk in handen kregen: er waren journalisten die al eerder over stukken beschikten. Sommige elementen moesten al naar buiten, klinkt het daar, om ze als beslist voor te stellen en zo de achterban te sussen. Neen, zeggen ze dan weer elders, het was precies de afwijzende reactie van anderen op (door hen) gelekte elementen die het werkelijke doel van de lekken vormt. Enzovoort. Er zijn bij de Zweden nog enkele slepende voetjes die het globaal enthousiasme hinderen maar niet stoppen.

Wat verklaart deze methodologische mankementen, waarmee nog niets gezegd is over het inhoudelijk resultaat achteraf (want zo toont de nota bv. een duidelijke coherentie en ideologische lijn)?

Nervositeit? Gezien de grote inzet en lastige beslissingen: de druk is groot. Een beproefde onderhandelingstechniek? Lekken zijn er om vele redenen, ze komen van overal en zijn nooit vrijblijvend. Daarom moet wie er in gedeeld wordt er ook over waken zich niet te laten gebruiken in een of andere partijstrategie, al is de verleiding van de scoop en concurrentiedruk groot. Lekken kunnen dienen om verzet tegen een voornemen te organiseren, zodat het er niet komt. Of om net het omgekeerde te doen, nl. een voornemen verankeren omdat het al meteen na het lek op veel steun onthaald wordt en dus maar moeilijk terug te schroeven is. Lekken kunnen ook eigen realisaties onderlijnen of net tegenstrevers verder verzwakken door hun toegevingen naar buiten te duwen. Lekken zijn dus in regel onderdeel van een machtsstrijd. Want die ligt in deze onuitgegeven coalitie nog open. Dat heeft veel te maken met haar ongewone vorming.

Dat verhaal is ondertussen bekend: door de regionale keuze van de PS kwam MR federaal alleen te staan. Michel speelde ook een rol bij de slotfase van de Vlaamse formatie, waarin Open VLD nog even aan tafel schoof en in ruil voor twee ministerposten de N-VA-droom van een PS-loze regering mogelijk maakte én Kris Peeters aan zijn regeringsleiderschap hielp, zodoende een CD&V-probleem oplossend.

Kris Peeters kreeg een co-formateur naast zich, wat doet vermoeden dat Michel zich straks in Franstalig België als schaduwpremier zal opstellen. Het risico voor die partij is dan ook enorm, ze wil begrijpelijk voldoende instrumenten in handen hebben om het te beperken. Michel weet beter dan Peeters, alleen al taalkundig, hoe hij daar het federale beleid moet uitleggen. Hij zal er het gezicht zijn van Peeters-Michel I. Dat is niet zonder gevaar voor spanningen tussen beide, maar er is meer.

Dat Open VLD inhoudelijk weinig in het Vlaams regeerakkoord heeft ingebracht is ondertussen bekend en door haar coalitiepartners ook herhaaldelijk onderlijnd. Dat moet steken bij de Vlaamse liberalen. Dus willen ze federaal het omgekeerde bewijzen: een onmiskenbare inbreng. CD&V kreeg het premierschap dat N-VA niet wou, MR onmogelijk kon dragen (als enige Franstalige partij) en waarvoor Open VLD begrijpelijk veel te klein is. Maar ook omdat CD&V het zo heel erg wou, getuige de spanning die de post voor Peeters al tijdens de Vlaamse formatie had veroorzaakt. Maar ze zijn niet met weinigen, de Zweden die vinden dat CD&V daarmee wel heel goed voorzien is.

Klein detail: vroeger woog het premierschap in de puntenrekening bij de verdeling van de ministerposten meer dan een vice-premier, dat laatste gewicht is gestegen tot op gelijke hoogte van de Zestien: het toont dat het gewicht van het premierschap relatief gedaald is en heeft ook als resultaat dat CD&V zo drie punten moet ophoesten voor twee posten. Als ze dan ook nog eens met een Arco-miljard staan te zwaaien stijgt de prijs alleen maar, en die wordt negatief gerekend: je verliest elders invloed.

N-VA wou de Zestien dan wel niet, ze wil wel tonen dat het N-VA-model in dit regeerakkoord zit, zelfs al wordt het geleid door een christendemocratische gedoogpremier die graag zelf in het licht komt. Dat MR zich wil en zelfs moet profileren ziet zelfs de blinde.

Kortom: er zit nogal wat politiek testosteron rond de tafel. Dat veel neuzen in dezelfde richting wijzen helpt, maar blaast niet alle strijd weg. Die is vooral voor CD&V niet zonder risico. De ‘oranje gloed’ rond dat regeerakkoord zou wel eens veel transparanter kunnen zijn dan de formatiemethode van haar federale frontman.

De methode is ondergeschikt. Ze is triviaal in vergelijking met de inhoudelijke plannen van deze ploeg, die belicht kunnen worden als ze in hun finale versie en in samenhang met andere bekeken kunnen worden. Maar de formatiemaniertjes leren vaak iets over hoe de sfeer en onderlinge relaties in deze regering kunnen zitten. Hoe logisch deze coalitie ook moge zijn, die onderlinge verhoudingen zijn het daarom niet.

(Carl Devos is politoloog aan de Universiteit Gent.)