Mogen we hopen voor het Midden-Oosten? - Inge Vrancken

Ik durf niet te tellen hoeveel doden er in de maand juli gevallen zijn in het Midden-Oosten. Maar de cijfers - en die gaan stuk voor stuk over mensenlevens, over een zoon of dochter, een man of vrouw van, een vader of moeder - geven duidelijk aan wat voor bloedige maand het is geweest in de regio.
analyse
Analyse

5533

Een korte rekensom - hoe oneerbiedig voor een mensenleven - leert dat er in Gaza 1460 mensen omkwamen in juli, en nog eens acht Palestijnen op de Westelijke Jordaanoever. Twee Israëlische burgers en een Thaise arbeider in Israël kwamen om door raketten uit Gaza. 56 Israëlische soldaten sneuvelden in de strijd. Voor Syrië valt het aantal doden bijna niet te tellen, laten we het - zie later waarom - houden op 1800 doden. In Irak zijn er volgens de Verenigde Naties 1737 doden gevallen in juli (de provincie Anbar niet meegeteld wegens geen informatie). En in Libië - ook in volle onrust in juli, en het ziet er niet naar uit dat augustus veel stabieler wordt - is er sprake van 469 doden volgens Libya Body Count.

Van hoop naar wanhoop

5533 doden, allemaal omgekomen door gruwelijk geweld. In één maand tijd. Niet door ziekte of ouderdom, ongeluk of pech. Neen, 5533 mannen, vrouwen en kinderen, omgekomen, gedood, vermoord. 5533 mensen die er vorige maand nog waren. En nu niet meer. Een veelvoud aan familieleden en vrienden voor wie het leven in die ene maand onomkeerbaar veranderd is.
Bij het uitbreken van de zogenaamde Arabische Lente begin 2011 was er veel hoop voor het Midden-Oosten, hoop op een langzame groei naar een vorm van democratie, op meer stabiliteit. Maar dat gebeurde niet, nog niet misschien

Wel integendeel, de chaos in een groot deel van de regio is enorm, het bloedvergieten vaak barbaars.

Gaza - Israël

Bijna alle media-aandacht ging de voorbije maand naar het afschuwelijke drama dat zich afspeelt in de kleine, overbevolkte Gazastrook. 1460 Palestijnse doden vielen er, 75% burgers.
252 onder hen waren kinderen, kleine kinderen van wie je de gestalte geen 252 keer kan verwarren met die van een volwassene. VN-gebouwen werden mee gebombardeerd, ondanks herhaalde waarschuwingen van de VN aan het Israëlische leger dat op die locatie – met coördinaten erbij – burgers aan het schuilen waren. Waar moet je anders immers naar toe in het overbevolkte Gaza? Er zijn geen plekken om te schuilen.

Ja, er werden raketten afgevuurd vanuit Gaza op onschuldige Israëlische burgers. Neen, ook dat is niet te tolereren. Maar de schaal van de vernietiging in Gaza, het zwaarbewapende Israëlische leger dat met precisiewapens zo veel burgerslachtoffers maakt: ook dat zou geen enkele natie ter wereld tolereren.

Dat betekent niet dat Hamas vrijuit gaat of ‘de goede’ partij zou zijn. De goede partij is die, die de moed heeft om snel aan tafel te gaan zitten en te onderhandelen, écht te onderhandelen. Over het stoppen van raketten uit Gaza op Israël én over het opheffen van de economische blokkade van Gaza – door Israël en Egypte – die al jarenlang een gewoon leven voor de Palestijnse bevolking in Gaza onmogelijk maakt. Als die onderhandeling er niet komt, zal het na deze oorlog gewoon wachten zijn op de volgende.

Egypte en de politieke islam

In de pogingen tot het bereiken van een bestand die er de voorbije weken geweest zijn - en dat er nu misschien is - , heeft Egypte een belangrijke rol gespeeld. Egypte is al decennialang een onderhandelaar tussen Israëli’s en Palestijnen, zeker in tijden van escalatie. Maar Egypte heeft een nieuwe president en die is Hamas niet genegen. Hij geeft de groep de verantwoordelijkheid voor alles wat er in Gaza gebeurt en kiest de kant van Israël.

In z’n eigen land heeft de nieuwe president el-Sisi –voor z’n presidentschap legerleider en daarna minister van Defensie - zelf een bloedige strijd uitgevochten met de ‘nieuwe politieke islam’, die hij wantrouwt en minacht. De Moslimbroeders hadden na de revolutie in Egypte ‘hun’ president Mohammed Mursi aan de macht gebracht. Ruim een jaar heeft Mursi de plak kunnen zwaaien. Daarna werd hij afgezet door het leger, z’n aanhangers werden vervolgd en bloedig onderdrukt – er vielen meer dan 1000 doden – en Mursi werd in de bak gegooid, waar hij nog altijd zit.

De banden tussen Hamas en de Egyptische Moslimbroeders zijn historisch en het is dus niet verwonderlijk dat el-Sisi niet warm loopt om Hamas veel toegevingen te doen. Een voorstel tot staakt-het-vuren dat vorige week door Hamas werd afgeschoten, zou vooral ingegaan zijn op de eisen van Israël (ontwapening Hamas) maar nauwelijks op die van Hamas (einde blokkade Gaza).

Egypte krijgt de steun van Saudi-Arabië, waar er ook diep wantrouwen heerst tegenover Hamas en in het algemeen tegenover de politieke islam. Samen met wat andere Arabische staten, krijgt Israël dus steun uit onverwachte hoek. Het was opmerkelijk hoe eind juli in verschillende westerse steden betogers op straat kwamen om een einde te eisen aan het bloedvergieten in Gaza. Die boze betogers waren niet of nauwelijks te zien in Caïro, Amman, Beiroet, Riyad. Ook vanuit de Arabische wereld klinkt de stilte over Gaza oorverdovend.

Syrië

Die stilte was er ook over Syrië. Het is een conflict dat we intussen ‘gewoon’ zijn en waar niets 'nieuws' gebeurt. Maar de gruwelen en de barbaarsheid zijn ook daar niet verdwenen. Elke dag sterven tientallen - vaak honderden - mensen. Niemand die er nog - veel - over spreekt.

Volgens verschillende bronnen zijn op 17 en 18 juli in de stad Deir Ez-Zor alleen 700 doden gevallen. Het waren de bloedigste twee dagen ooit in Syrië sinds het geweld daar in 2011 losbrak. In het hele noorden van Syrië zouden in twee weken tijd 1240 Syrische militairen en andere getrouwen van president Assad omgekomen zijn - vooral in de hevige strijd met ISIS-aanhangers. Aan die en aanverwante zijde is er nog eens sprake van 760 doden. Samen 1800, in twee weken tijd. Hoe betrouwbaar de cijfers zijn, weet niemand, want de Syrische regering geeft zulke zware verliezen niet graag toe. Hoeveel doden er in die twee andere weken gevallen zijn, weet ook niemand. De plekken waar het geweld écht hard woedt, zijn voor hulpverleners nauwelijks toegankelijk.

Assad en de ‘buitenlandse terroristen’

Daags voor die bloedige tweedaagse in Deir Ez-Zor had Bashar al-Assad nog plechtig de eed afgelegd voor z’n derde ambtstermijn (van zeven jaar) als president van Syrië, en dat na “verkiezingen” in juni. De eedaflegging werd live uitgezonden op de Syrische televisie. De zon, de rode loper, de fanfaremuzikanten in vlekkeloos wit pak, de rijen enthousiaste mensen die de president op een warm applaus onthalen: alles mooi geregisseerd alsof er niets aan de hand is in het land. Het blijft bijzonder moeilijk te vatten hoe een man zo schijnbaar onbezorgd zo kan functioneren op zo’n moment.

Syrië dreigt al langer een uitzichtloos conflict te worden. Alle pistes, alle onderhandelingspogingen lijken te falen. De gematigde Syrische oppositie verzwakt, de extremisten winnen terrein. De reorganisatie en daardoor opmars van de extremisten van ISIS of “Islamitische Staat” die vooral in Irak zijn opgerukt, maakt de hele puzzel allesbehalve gemakkelijker. De these van Assad, van bij het uitbreken van het conflict al, dat hij een strijd voert tegen buitenlandse terroristen, is een selffulfilling prophecy geworden.

Irak

ISIS heeft ook Irak weer op de internationale nieuwskaart gezet. Het land is nooit helemaal recht geklauterd na de inval van de Amerikaanse troepen in 2003. Maar de bloedige strijd waar het nu, vooral van Noord- tot Centraal-Irak, in verwikkeld zit, is een pijnlijke achteruitgang. In de steden die ISIS of ‘Islamitische Staat’ controleert, wordt meestal een schrikbewind gevoerd tegen alle ‘ongelovigen’. Veel christenen zijn op de vlucht geslagen. In Mosul, de tweede stad van Irak, is er geen christen meer over, zeggen getuigen. Weg van de barbaarse ISIS-strijders, die er in hun propagandaoorlog graag mee uitpakken dat ze mensen onthoofden of publiekelijk executeren, als ze niet elk order van de nieuwe kalief Abu Bakr al-Baghdadi volgen.

De opmars van ISIS blijft opmerkelijk omdat hier al zeker één grens van koloniale machten na de val van het Ottomaanse Rijk van de wereldkaart weggeveegd wordt door de extremisten. Wat hen betreft is er geen 'Syrië' of 'Irak' maar een Islamitische Staat, die alleen maar - nog steeds volgens hen - groter en groter moet worden.

ISIS wint misschien de veldslag, maar (hopelijk) niet de oorlog. Meer en meer Irakezen beginnen zich af te zetten tegen de extreme interpretatie van de islam die hun opgelegd wordt. Maar tegelijk blijft de afkeer tegen de verkozen regering van (de sjiitische) premier Nouri al-Maliki bijzonder groot. Zonder kentering van hem of z’n regering, blijft het volk verdeeld. Een perfect recept voor onrust en strijd.

Libië

Die verdeeldheid blijft ook Libië in z’n greep houden. Het Noord-Afrikaanse land faalt in alle pogingen om een nieuwe staatsstructuur op te bouwen na de revolutie, gevolgd door burgeroorlog van 2011-2012. Sinds de val van het regime van kolonel Khaddafi is er een machtsstrijd losgebarsten die nog altijd niet beslecht is.

Het Libische leger kan de strijd niet aan met verschillende milities. De brigade van Zintan bijvoorbeeld, die de luchthaven van Tripoli moet beveiligen – de milities hebben immers verantwoordelijkheden en taken toegewezen gekregen om hen zo (proberen) te integreren in de heropbouw van Libië. Die brigade staat dan ook op de loonlijst van het ministerie van Defensie. De Zintan-brigade wordt nu aangevallen door een brigade met heel wat extremistische islamisten in haar rangen die – jawel – ook betaald worden door de overheid, maar dan door het aftredende parlement. Ook hier hoor je het verhaal – in dit geval van de Zintan-brigades – dat zij strijden om de invloed van de Moslimbroeders klein te houden, die dromen van een heropleving van de politieke islam.

Nieuwe coalities

In al die conflicten en oorlogen zijn oude vrienden elkaar soms trouw, maar lang niet altijd. We zien ook nieuwe allianties opduiken. Iran samen met Hezbollah in Libanon en het Assad-regime in Syrië, nu zelfs met het Irak van de sjiitische premier Nouri al-Maliki. Daartegenover staat nu Saudi-Arabië met Qatar aan z’n zijde, dat samen de Syrische oppositie steunt en nu ook Egypte in z’n kamp heeft opgenomen. Zo kom je tot een conflict tussen sjiieten en soennieten. Maar er is meer aan de hand. En telkens is het de ontwikkeling van die nieuwe politieke islam die genoemd wordt als troublemaker.

Export van conflict?

Europa kijkt stilzwijgend toe, maar de kans is reëel dat er een prijs betaald zal worden. Jonge sympathisanten die in Irak of Syrië mee gaan strijden, keren terug naar Europese landen en vormen mogelijk een gevaar voor de samenleving hier. Ze hebben geleerd hoe ze moeten omgaan met wapens en explosieven en zijn nog altijd, misschien nog meer dan voorheen, boos op ‘de wereld’. Iedereen vreest voor nieuwe antisemitische aanvallen in westerse steden, waarbij het Israël-Gazaconflict geëxporteerd wordt. Een dramatische ontwikkeling zou dat zijn, want geweld als reactie op geweld heeft nog nooit een oplossing gebracht.

Vluchtelingen zullen nog veel meer dan voorheen naar onze contreien komen in de hoop hier een beetje veiligheid te vinden en hopelijk een leven te kunnen leiden. Maar fort Europa houdt de deuren potdicht. Kleine groepjes vluchtelingen worden opgenomen, maar de influx in de buurlanden van de conflicthaarden is véél te groot en houdt aan. Ook daar riskeren problemen te ontstaan (voor zover die er al niet zijn) en geweld uit te breken omdat een land nu eenmaal niet z’n bevolkingsaantal in twee jaar tijd kan zien verdubbelen. Na de enorme massa vluchtelingen uit Syrië komen er nu tienduizenden nieuwe vluchtelingen bij uit Irak. En ook uit Libië zullen nieuwe boten met vluchtelingen vertrekken.

En dan zijn er de economische gevolgen. Het luchtruim wordt er niet veiliger op, hoeveel landen moet je uiteindelijk gaan vermijden om over te vliegen? En de energieprijzen zullen ook niet bepaald dalen.

Zwijgen en toekijken, afkeurend knikken en ‘zeggen’ dat het een schande is, is niet voldoende. Wel integendeel, ook dat is een schande.

Intussen gaat het leven verder. Voor sommigen toch. 5533 harten kloppen niet meer. Voor een veelvoud aan familieleden is het leven gestopt in juli 2014.

(Inge Vrancken is VRT-journalist en kenner van het Midden-Oosten.)

Meest gelezen