De degeneratie van de banken - Ivan Van de Cloot
Inteelt leidt tot degeneratie
Minder dan 10 procent van alle schuldpapier in omloop houdt verband met niet-financiële ondernemingen. Minder dan 10 procent van alle over-the-counter afgeleide producten worden verhandeld met een niet-financiële tegenpartij. Slechts 5 procent van de wisselkoersactiviteit heeft te maken met werkelijke export en import van goederen en diensten. De Europese financiële sector drijft dus hoofdzakelijk handel met en in zichzelf. Er wordt op grootschalige wijze aan inteelt gedaan. En zoals we weten, leidt inteelt tot degeneratie.
De markt van derivaten neemt wereldwijd een omvang van 600.000 miljard dollar of een tienvoud van de wereldproductie aan goederen en diensten. Slechts een kleine fractie daarvan heeft te maken met transacties met gewone niet-financiële bedrijven. Het leeuwendeel is wat men noemt ‘finance by finance for finance’.
Tradingfraude wordt als een nooit helemaal uit te sluiten ongeval beschouwd. Het gaat echter vandaag over meer dan dat. We hebben net een meltdown meegemaakt van heel het financiële systeem door roekeloze hefbomen en financieringspraktijken. De financiële crisis wierp de wereldeconomie in de diepste recessie sinds de jaren 1930. Een onderbelicht feit is de impact op de meest kwetsbare personen in de wereld. De hoofdeconoom van de Wereldbank berekende dat door de crisis op jaarbasis minstens een half miljoen extra Afrikaanse kinderen stierven.
Een bepaald soort kapitalisme
Het beste wat ons kan overkomen, is de ondergang van een bepaald soort kapitalisme. Meer bepaald de ondergang van het ‘transactie-gebaseerde financieel kapitalisme’. We moeten terug naar een ‘relatie-gebaseerd kapitalisme’.
Oorspronkelijk verleenden banken gewoon kredieten aan klanten die daarvoor in aanmerking kwamen, en hielden ze deze kredieten ook op hun balans. Deze kredieten werden gefinancierd vanuit de middelen die de bank aantrok in de vorm van deposito’s, spaargeld zeg maar. Het model dat gepromoot werd door de Amerikaanse investeringsbanken, werkte echter niet meer volgens dat zogenaamde ‘originate and hold’ model, maar veeleer volgens een ‘orginate and distribute’ model.
De kredieten werden versneden, vindingrijk verpakt en opnieuw gedistribueerd binnen het financiële systeem. De herverpakte en doorverkochte kredieten, verdwenen zo van de balans van de bank zelf, waardoor meteen ook regulatoire beperkingen werden omzeild, die ingevoerd waren na vorige excessen.
De band tussen bank en risico doorgeknipt
Voorstanders van het ‘orginate and distribute’ hebben altijd aangevoerd dat dit model een betere spreiding van het risico mogelijk maakte. In werkelijkheid knipte men de band tussen risico en de bank door, en werd het risico doorgeschoven. Het kwam vooral terecht bij degenen die het risico niet begrepen en dus niet bij degenen die het best uitgerust waren om het risico te dragen. Wie het risico wel begreep schoof het zo snel mogelijk door naar degene die het niet begreep.
Bovendien creëerde het systeem prikkels voor opportunistisch gedrag: omdat de bank risico’s kon doorschuiven, moest ze immers minder kieskeurig zijn bij het beoordelen ervan. Niet alleen werden zo slechtere risico’s opgenomen, ze werden ook nog eens minder nauwkeurig geanalyseerd en gequoteerd. U begrijpt dat zo’n praktijk in alles de kiemen van een vertrouwensbreuk inhoudt.
Het transactie-gebaseerde financieel kapitalisme verdient de naam van ‘casinokapitalisme’. Het ontmoedigt langetermijndenken en wederzijds engagement. In het traditionele relatie-gebaseerde kapitalisme daarentegen, heeft de bank er net alle belang bij om nauwlettend toe te zien op de kredietwaardigheid van de klant, omdat een klant die zijn lening niet aflost de bank zelf in de problemen zal brengen. Daardoor zal de bank meer voorzichtigheid aan de dag leggen.
Het beeld van Adam Smith
Degenen die in dit alles een ondergang van de vrije markteconomie zien, herinner ik aan het beeld dat Adam Smith al in 1776 hanteerde. Een goede 230 jaar geleden dus. Het financieel systeem is als een huis met vele kamers, en Smith pleitte toen al om tussen die kamers stevige branddeuren te installeren. Ja, dat belemmert de vrijheid van de mens, maar zonder gaat bij een brand het hele huis in de vlammen op. De ambitie moet zijn om gezonde banken te bouwen die robuust genoeg zijn om een storm te doorstaan.
De stappen die tot nu gezet zijn om het bancaire probleem aan te pakken, kan je als niet meer dan schuchter omschrijven. Heel veel van de ‘bezwaren’ van bankverantwoordelijken tegen de noodzakelijke hervormingen zijn gebaseerd op de redenering dat het huidige businessmodel nog steeds de maatstaf is voor de toekomst. De toekomst is echter aan hen die er in slagen om hun activiteiten te enten op die noodzakelijke omslag.
(De auteur is hoofdeconoom Itinera Institute, Executive professor Antwerp Management School en auteur van het binnenkort te verschijnen boek “Roekeloos, over banken en politiek”.)
Tot het einde van de zomer publiceert deredactie.be een reeks wat langere bijdragen over evoluties die het aanschijn van de wereld traag maar zeker veranderen.
Eerder verschenen:
-'Het einde van het bankgeheim?' - Michel Maus
-'De snelle groei van de radicale islam' - Gie Goris
-'Wat als het internet uitvalt?' - Bart Van der Leenen
VRT NWS wil op vrtnws.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst. Wilt u graag zelf een opiniestuk publiceren, contacteer dan VRT NWS via moderator@vrt.be.