De SP.A, een partij zonder smoel - Marc Hooghe

Mertens en Van Besien hebben hun partij naar een relatief goed verkiezingsresultaat geleid, terwijl de voorzitter van de SP.a de geleidelijke afkalving van zijn partij niet heeft kunnen beletten. In de media wordt nu vaak gesteld dat Vlaanderen op 25 mei een ruk naar rechts heeft gemaakt. Als je de resultaten nauwkeuriger bekijkt, dan merk je echter dat daar niets van waar is.

De machtsverhoudingen tussen het linkse en het rechtse blok zijn volledig bewaard gebleven. Het verschil is dat aan de rechtse kant de kleine partijtjes zijn vermorzeld door één grote partij, die daardoor als overwinnaar uit de bus is gekomen. Aan de linkse kant van het spectrum is net het omgekeerde gebeurd: de marktleider, de SP.a, heeft stemmen verloren, zowel aan Groen als aan de PVDA.

Het resultaat is dat de linkse stemmen nu verdeeld zijn over drie dwergpartijtjes, die nauwelijks nog in staat zijn om het beleid te beïnvloeden.

Het probleem is echter dat de SP.a niet genoeg verloren heeft, om het een beetje cynisch uit te drukken. Een flinke verkiezingsnederlaag is op lange termijn meestal een goede zaak voor een politieke partij. Het laat toe een generatie politiek personeel naar huis te sturen, en zo tot vernieuwing te komen. Het klassiek voorbeeld hiervan is de manier waarop wijlen Jean-Luc Dehaene in 1999 zonder enig verpinken de verantwoordelijkheid voor de afstraffing van zijn partij op zich nam, en daardoor de weg vrijmaakte voor een nieuwe generatie christen-democraten.

Als je de verkiezingsuitslagen van de SP.a de afgelopen twintig jaar bekijkt, dan zie je echter vooral een zeer geleidelijke erosie van de resultaten. Deze langzame daling suggereert eerder onverschilligheid onder het kiezerskorps, dan echte afkeer van de partij. Maar op lange termijn is onverschilligheid dodelijker dan negatieve gevoelens.

Op het eerste gezicht lijkt de diagnose voor de hand te liggen: de SP.a heeft zich kapotgeregeerd. Een kwart eeuw in de coulissen van de macht laat inderdaad zijn sporen na bij een politieke partij: je gaat je op den duur gedragen als een beheerder van het staatsapparaat, niet langer als een bezielende politieke beweging.

Maar ook een beheerder kan begeesteren. Denk maar aan de hervorming van het secundair onderwijs. De gelijkheid van kansen is een typisch socialistisch thema, maar de partij heeft nagelaten zich ook op die manier duidelijk te profileren. Als de partij de aandacht naar zich toe wist te trekken, dan was het rond thema’s als consumententarieven en fraudebestrijding. Op zich nuttig natuurlijk, en dat heeft ons allemaal wel wat geld opgeleverd (dank u), maar om nu te zeggen dat kiezers daarvan wild enthousiast worden? Een politieke partij moet toch iets meer te bieden hebben dan een veredeld Test-Aankoop dat u de goedkoopste elektriciteitsleverancier aanwijst.

Het kapotregeren speelt zeker mee, maar het kan niet de enige verklaring zijn. Van 1958 tot 1999 zaten de christen-democraten ook onafgebroken in de richting, en dat belette hen niet zich op tijd en stond terug uit te vinden, en een nieuwe generatie politieke leiders naar voor te schuiven.

De SP.a, daarentegen, slaagt daar nauwelijks in. De afgelopen tien jaar is een rampzalig personeelsbeleid gevoerd door de partij, en de trieste waarheid is dat er niemand klaar staat om Bruno Tobback op te volgen. De uitspraak van Hans Bonte is daarin veelzeggend. Volgens hem heeft de partij nood aan: “Een nieuwe Van Miert. Een Vandenbroucke. Een Tobback. Vader Tobback.” Dat zijn inderdaad allemaal roemrijke socialistische leiders, die heel veel hebben verwezenlijkt. Maar het zijn ook figuren uit het verleden. Is er binnen de SP.a dan echt niemand die het roer kan overnemen?

Elke organisatie kent natuurlijk het verschijnsel van interne haat en afgunst. De leden van een organisatie hebben vaak de neiging heel veel energie te spenderen aan pogingen om elkaar het leven zuur te maken en messen in de rug te planten. Die haat en afgunst kunnen echter zover gedreven worden dat de organisatie zelf ten onder gaat, waardoor iedereen verliest. De SP.a lijkt zich nu in dat stadium te bevinden, hoewel ik ook hetzelfde zou kunnen zeggen van een aantal andere organisaties.

Het feit dat nieuwe talenten niet kunnen doorstromen zorgt onvermijdelijk voor verstarring. Iemand als Johan Vande Lanotte blijft natuurlijk een van de meest intelligente politici die we kennen, maar je kan hem bezwaarlijk een wissel op de toekomst noemen.

De SP.a staat dus voor een loodzware opdracht. Men moet alle fouten die in het verleden zijn gemaakt op het vlak van het personeelsbeleid, weer proberen goed te maken, zodat een nieuwe generatie kan aantreden.

Die generatie zal het over vijf jaar moeten waarmaken, maar ze zullen daarbij nood hebben aan meer dan zomaar een centenverhaal, over hoeveel euro u deze maand weer bespaard hebt op uw GSM-rekening. Het voordeel van Groen en de PVDA is dat heel duidelijk is waarvoor ze staan, en hun kandidaten dragen dat ook uit met veel authenticiteit en gedrevenheid.

Die authenticiteit en begeestering ontbreken toch wel enigszins bij de oude SP.a-kaders. Het zou nochtans een mooie combinatie zijn: goede bezielende ideeën over een progressieve toekomst voor Europa, en ook nog eens de goed getrainde politici en kabinetsmedewerkers die in staat zijn die visie om te zetten in echt beleid, iets waar Groen en de PVDA dan weer minder in uitblinken. Toch benieuwd wie die combinatie kan maken.

(De auteur is gewoon hoogleraar aan de KU Leuven)