Ontwijken ≠ ontduiken - William van Laeken

Woensdag had ik deze blog in elkaar zitten knutselen, donderdag kwam Le Soir met het nieuws over de vele duizenden rijkelui en bedrijven die hun geld in belastingparadijzen onderbrengen, vrijdag nam elke krant het over. Mijn journalistenhart bloedde want ze hadden me ingehaald. Gelukkig had blijkbaar niemand een paar dagen eerder de ‘De Tax Free Tour’ van VPRO-Tegenlicht gezien, een prachtig staaltje onderzoeksjournalistiek over belastingparadijzen en de wereld van de offshore-bedrijven. Het liefst zou ik deze reportage helemaal navertellen, iedereen zou ze moeten gezien hebben, al is ze niet goed voor de bloeddruk*.

A Dutch Sandwich

Neem nu een bedrijf als Apple. Als de winsten die het bedrijf buiten de Verenigde Staten heeft gemaakt terug zouden vloeien naar het moederbedrijf in Californië zou het daar 35 % vennootschapsbelasting op moeten betalen. Apple legt het zo aan boord dat het daar uiteindelijk maar 1,9 % belasting op betaalt. Eerst wordt de buiten Amerika gemaakte winst door Nederland gesluisd omdat daar de belasting op intellectueel eigendom verwaarloosbaar klein is, daarna gaat de gekrompen winst via een omweg langs Ierland naar de Britse Maagdeneilanden waar de belasting nul procent bedraagt. Een fiscale constructie die in het milieu “Double Irish with a Dutch sandwich” wordt genoemd – een gevoel voor humor kan die lui niet worden ontzegd. De Amerikaanse supermarktketen Walmart ontplooit geen economische activiteiten in Nederland maar heeft er toch zes brievenbusfirma’s. Apple, Walmart en vele consorten sluizen op die manier het hallucinante bedrag van 11.000 miljard euro door Nederland, dat is ongeveer twintig keer het bruto binnenlands product van onze noorderbuur. Nederland is kampioen wat het aantal verdragen betreft met andere landen waarin fiscale afspraken worden gemaakt – confidentieel uiteraard. Eenennegentig van de honderd grootste bedrijven ter wereld laten daarom hun winsten door Nederland stromen.

Krijtstreepmaffia

Duizend miljard is aanschouwelijker dan één biljoen. Welnu, ergens tussen 21.000 en 32.000 miljard dollar bevindt zich het hallucinante bedrag dat in belastingparadijzen ‘geparkeerd’ wordt. Let wel, dat heeft niet de Wereldbank, het IMF of de OESO berekend, maar twee onderzoeksjournalisten van het Nederlandse Financiële Dagblad. Waarom, vragen die zich af, besteedt de Wereldbank zoveel energie in het bestuderen van de armoede in de wereld en niet ook van de rijkdom en de ongelijkheid?

Wie houdt deze fiscale constructies draaiende, wie houdt de kapitalistische uitwas van de offshore-wereld in stand? Dat doet de zogenaamde ‘krijtstreepmaffia’ van bankiers, advocaten en accountants. Vier accountantsbedrijven springen eruit: PricewaterhouseCoopers, KPMG, Ernst & Young en Deloitte. Zij zijn de experts van de belastingontwijking (let op de eufemistische nuance: ontwijken is iets anders dan ontduiken). Het is merkwaardig hoe goed die topaccountants door de financiële crisis zijn gesparteld. Een accountant-met -geweten zegt daarover in de uitzending: “Al de jaarrekeningen van de banken die zijn omgevallen werden afgetekend door accountants als zijnde juist en kloppend. Maar niemand heeft deze heren daarvoor ter verantwoording geroepen”.

Ferrari

Uiteraard zijn deze accountantsbedrijven er niet enkel voor multinationals, ook miljardairs doen beroep op hun expertise. Een miljardair is iemand die zo weinig mogelijk in contact komt met geld. Hij heeft wat cash op zak, that’s all. Al de rest laat hij doen door tussenpersonen. “Zijn Ferrari”, zegt een Britse bedrijfsdetective, “koopt hij niet zelf, dat doet een leasebedrijf op bijvoorbeeld de Kaaimaneilanden voor hem. Een miljardair die zich in de offshore-wereld beweegt doet dat zo onopvallend mogelijk. Net zoals criminelen wist hij zoveel mogelijk sporen uit, hij probeert onzichtbaar te worden”.

Hun vermogens maken gebruik van het “race to the bottom”-systeem, een perverse competitie waarin landen zo aantrekkelijk mogelijk willen zijn voor investeerders. De belastingparadijzen zijn natuurlijk onklopbaar, de laagste belasting is zoals bekend geen belasting. Maar landen met een enigszins normaal fiscaal systeem willen ook een graantje meepikken en ‘specialiseren’ zich dan in andere belastingvoordelen. Zie Nederland met zijn uiterst lage taxatie van intellectueel eigendom, zie België met zijn systeem van notionele interestaftrek. Deze twee samen, belastingparadijzen en cadeautjes van lidstaten, zorgen ervoor dat de Europese Unie jaarlijks zo’n 1000 miljard euro aan belastingen misloopt. Let wel: dit gebeurt niet zozeer door wetten te overtreden (hoewel), hightech-fiscaliteit maakt vooral misbruik van de mazen in de wet.

Dubbele moraal

De VPRO-reportage bevat een verslag van een Britse parlementaire onderzoekscommissie die de lokale CEO’s van Starbucks, Google en Amazon aan de tand voelt. Officieel maken hun bedrijven in Groot-Brittannië nauwelijks winst om de eenvoudige reden dat ze versluist wordt naar de belastingparadijzen. Het zijn bedrijven met een dubbel gezicht. De marketing en PR van de koffiegigant Starbucks moeten ons doen geloven dat we met een fatsoenlijk bedrijf te maken hebben: de koffie is vaak fair trade, het bedrijf probeert zijn vestigingen energieneutraal te houden, enz. Maar het verborgen gezicht van deze bedrijven is dat ze zo weinig mogelijk, liefst helemaal geen belastingen betalen. (De ondervraging in de commissie van deze drie CEO’s levert zowel hilarische als beschamende televisie op.)

De sector van het grote geld heeft niks te maken met moraliteit, maar dat wisten we eigenlijk al. Maar erger, sinds de financiële crisis van 2008 is er nog niets veranderd aan het verderfelijke systeem van deze belastingparadijzen waarin de meeste grote banken een cruciale rol spelen. Wij burgers, de lagere en middeninkomensgroepen, betalen in Europa tussen 20 en 40% belasting. De Apple’ s, Coca Cola’s en miljardairs van deze wereld betalen nauwelijks iets. Gehoorzaam aan de EU-consignes voeren de nationale regeringen een besparingsbeleid dat erin bestaat links en rechts de schaar te hanteren. Ons een beetje pijn doen, maar ook niet teveel. Stel je even voor dat deze gigantische belastingontwijking grondig aangepakt werd, hoe anders zouden onze begrotingstekorten er dan wel niet uitzien? Als overschotten allicht.

Misschien ben ik te somber. Want de barometer staat op verandering. Het sacrosancte principe van het bankgeheim komt zwaar onder druk te staan, steeds meer landen wisselen informatie uit. Het Amerikaanse Congres heeft een wet goedgekeurd, roepnaam FATCA, die banken overal ter wereld verplicht informatie te bezorgen aan de Amerikaanse belastingdienst. Als nu ook nog de EU aan deze kar zou willen duwen, komt er misschien écht iets in beweging.
 

(*De Tegenlicht-aflevering “De Tax Free Tour” is geheel voor niks te bekijken op hun schitterende website: tegenlicht.vpro.nl)

Meest gelezen