De Dinocommissie – Lukas De Vos

Het was niet de enige afwijzing. Verschillende andere kandidaten (de Brit Hill, de Fransman Moscovici, de Hongaar Navracsics, de Spanjaard Cañete) mochten een tweede zit komen doen. En slaagden, net als de nieuwe Sloveense kandidate Violeta Bulc, en de Slovaak Maroš Šefčovič, die in allerijl vervoer en ruimtevaart moest overnemen en vicepresident worden om de Commissie van Juncker tijdig uit de startblokken te laten schieten.

Er was duidelijk enige snelheid gemoeid met de goedkeuring van de Commissie. Dat kwam hoofdzakelijk omdat de weerstand tegen sommige kandidaten alles vandoen had met partijpolitieke wrevel. De linkse kritiek op de Hongaar Navracsics, de ideoloog van de ruk naar wel erg rechts en de man die het Hooggerechtshof aan banden legde, de kieswet hertekende in het voordeel van de regerende Fideszpartij (lid van de EVP), en het onderwijs wil centraliseren, werd niet in dank afgenomen door die EVP, die daarop Moscovici aan het lijntje hield. Moscovici heeft niet direct een indrukwekkend parkoers afgelegd als voormalig minister van financiën in Frankrijk. Toch was zijn welbespraaktheid een sterke troef in de verplichte hoorzitting, de deliberatie volgde al snel.

Dat twee dagen voor de stemming nog de laatste hand diende gelegd aan de samenstelling van de Commissie getuigt van enige onvoorzichtigheid. Of juist van enig dedain daarvoor. Want het was duidelijk dat de Unie geen twee keer Slovenië voor het hoofd wou stuiten (Bulc). Het was nog duidelijker dat de Duitsers, die het spel leiden, geen uitstel meer wilden, om het afbrokkelende vertrouwen in de Europese instellingen niet te doen toenemen. Berlijn wou ook in geen geval Jean-Claude Juncker voor schut zetten.

Want eigenlijk hadden de 28 lidstaten van de Unie te laat beseft dat het Parlement een stukje macht had geüsurpeerd. Inspraak in de uitbouw van de Commissie was bijna 'en stoemelings' uitgemond in een aanduiding door het parlement zelf. De Raad had aanvaard dat de uitslag van de Europese verkiezingen in mei zou bepalen wie de nieuwe voorzitter van de Commissie zou worden. De kandidaat van de grootste partij. En dat werd de EVP.

Toch was de bewegingsvrijheid van Juncker danig ingeperkt. “Als jullie willen dat de 28 lidstaten elk hun eigen commissaris behouden”, verzuchtte hij, “dan moet dat uitmonden in chaos en afgezonderd beleid." Dat wou Juncker, die sterk gelooft in Europese integratie, zonder de lidstaten voor het hoofd te stoten, ondervangen. Hij heeft vier supercommissarissen aangewezen, vier vicepresidenten aan wie hij verregaande, coördinerende macht toekent. “Alleen ik verlies”, grijnsde hij ironisch, “ik delegeer mijn macht.” De ingreep van Juncker beperkte zich tot het verschuiven van enkele bevoegdheden. Meest opvallend: de uitkleding van Navracsics. Die verliest burgerschap vanwege gerede twijfels over het democratische gehalte van het Hongaarse beleid.

Op de achtergrond speelde andermaal een erg partijpolitiek gegeven mee. De EVP heeft een fel afgeslankte meerderheid als grootste partij in het EP. Verliest ze de 14 zetels van Fidesz, dan voelt ze de adem van de sociaaldemocraten in de nek. En dan worden de machtsverhoudingen in het EP dooreengeschud. Dat wil de EVP te allen prijze vermijden. Want een beleid uittekenen met zeker drie partijen, dat ligt niet in de geest van Kohl.

Juncker moet nu voorkomen dat hij in de valkuilen van zijn voorganger Barroso trapt: te weinig samenhang, te bleek verweer tegen de Raad, te weinig verantwoording tegenover het parlement, en te zelfgenoegzame voorstelling van zaken. Het afscheid van Barroso was er dan ook een in mineur, en dat is zacht uitgedrukt. Behalve bij de EVP regende het striemende kritiek op de tien jaar die hij aan het roer van de Commissie stond. De plaatselijke krant in Straatsburg, DNA, had het uitgerekend: amper 171 van de 751 afgevaardigden deed de moeite om op te dagen toen hij zijn eigen “weinig fraaie” balans kwam bewieroken.

Juncker onderving meteen de traditionele gezwollenheid van Barroso, en tekende niet zonder zelfironie de nieuwe vorm van de Commissie uit. “De 28 mogen geen eilandjes vormen, een Commissie met zoveel man is te groot, dus is interne groepvorming noodzakelijk”, liet hij verstaan. De vicepresidenten krijgen inhoudelijk een coördinerende taak mee, de eerste vicepresident Frans Timmermans uit Nederland ziet toe op het wettelijk kader. Het voordeel is dat verwante werkterreinen ook samengebracht zullen worden. Zo zal Marianne Thyssen (arbeid en sociale zaken) haar kabinet vlak bij dat van onder meer Pierre Moscovici (economische zaken en financiën) en Elżbieta Bieńkowska-Moycho (interne markt) hebben.

Juncker voorkwam ook de vrees dat het een Commissie van lichtgewichten zou worden. De club telt liefst negen voormalige (vice)premiers – “ervaring”, daar hamerde Juncker op. Op de valreep slaagde hij er ook in evenveel vrouwen als in de Commissie-Barroso op te nemen, negen. En het gemor van het EP tijdens de hoorzittingen van de kandidaten smoorde hij door enkele bevoegdheden te verschuiven. Zo moest de Hongaar Tibor Navracsics, fel verguisd om zijn bedenkelijke rol in het autoritaire beleid van zijn land, burgerschap afgeven aan de Griek Dimitris Avramopoulos, die over binnenlandse zaken en migratie gaat. Zo greep Juncker snel in toen het parlement de Sloveense ex-premier Alenka Bratušek wandelen stuurde. Zij had de energie-unie moeten coördineren. In allerijl wisselde Juncker energie en transport om, werd Maroš Šefčovič opgewaardeerd, en ging vervoer naar Bratušeks vervangster, Violeta Bulc.

Juncker sneed meteen ook enkele hete hangijzers aan. De fel betwiste clausule van gerechtelijke vervolging van staten door investeerders in de nakende vrijhandelsovereenkomst met de VS gaat onmiddellijk op de schop, als Timmermans geen groen licht geeft. Van investeringen wil Juncker onmiddellijk werk maken, want ze zijn sinds 2007 dramatisch gezakt in de Unie, met meer dan 20 %. Tegen eind dit jaar werkt hij een pakket uit van 300 miljard euro voor tewerkstelling, groei en mededingingskracht. De digitale eengemaakte markt en de energie-unie worden speerpunten in de ommekeer die Juncker wil bewerkstelligen.

En Juncker besloot: “Niemand kan werken tegen de nationale regeringen in, tegen het EP in ook. Maar erger: als we de burger niet bij de les kunnen houden, dan hebben we gefaald.” Dramatischer: “Dit is de Commissie van de laatste kans.” En dan monkelend: “De enige die macht verliest ben ikzelf – ik geef een flink stuk van mijn bevoegdheden door aan de vicepresidenten.” Tot ontsteltenis van de Franstalige pers – maar alleen die – sprak Juncker af en toe ook zijn moedertaal, het Duits. Maar best ook, want hij gaf een vermoeide, maar zelfbewuste indruk. Het resultaat van de stemming over de Commissie mocht er zijn: 423 voor, 209 tegen, 67 onthoudingen. Een gewone meerderheid was genoeg geweest. En opvallend: Juncker had de vierde sterkste fractie, de ECR van de Britse conservatieven, uit elkaar gespeeld. De voltallige N-VA, bv., gaf haar steun, net als zwaargewichten Timothy Kirkhope en Sajjad Karim. De harde kern rond Nirj Deva en Daniel Hannan verwierp de Commissie. De meeste anderen, rond fractieleider Syed Kamall, onthielden zich. Nog opvallend: Groen stemde zo goed als in blok tegen (vanwege de “koehandel” bij de samenstelling, en de akkoordjes tussen EVP en S&D), de liberale ALDE gaf zijn steun, al kwam die partij verzwakt uit de verkiezingen, en weegt zij politiek minder zwaar dan in de vorige legislatuur.

Marianne Thyssen gaf meteen het startschot. “Aan het werk”, zei ze, de bloemen nog in de hand. “Vanaf 3 november vliegen we erin.”

(Lukas De Vos is journalist bij VRT Nieuws, met een bijzondere belangstelling voor Europa.)