Antwerpen en Brussel één tot twee eeuwen ouder dan verwacht

Onderzoekers Barbora Wouters (VUB) en Yannick Devos (ULB) hebben de zwarte laag van de steden onderzocht. De zwarte lagen situeren zich in de donkere bodemniveaus die vaak in de oudste overblijfselen van een stad worden aangetroffen.

Ze gingen niet te werk op de klassieke archeologische manier - met schop, truweel en borstel - maar deden de ontdekkingen via microscopisch onderzoek.

Concreet werd in beide steden ontdekt dat er al sporen van beschaving aanwezig waren nog voor de oudste omwallingen ontstonden. Het gaat vooral over landbouwactiviteiten, nog voor er echt sprake was van een stedelijke context.

"Historische bronnen vermelden Antwerpen al in de zevende eeuw, maar veel concrete sporen van enige activiteit waren er niet te vinden", zegt Wouters (VUB). De oudste goed gedateerde gebouwen die werden opgegraven, dateren uit de tiende eeuw. In 1988 werd ook een begraafplaats uit de negende eeuw ontdekt.

Het microscopisch onderzoek naar de zwarte laag op twee verschillende plaatsen bij de Burg, waar traditioneel het ontstaan van Antwerpen wordt gesitueerd, werpt een nieuw licht op de vroegere ontstaansgeschiedenis van de stad. Wouters heeft namelijk ontdekt dat er al langer aan intensieve landbouw werd gedaan, nog voor het jaar 900 en dus nog voor de tijd van de opgravingen en het ontstaan van de eerste omwalling van Antwerpen. Het zijn vooral sporen van graanteelt, maar daarna zouden er ook dieren gestald zijn en verschenen er ook leefvloeren met menselijke bewoning.

Wouters heeft argumenten om te denken dat het 9e- en 10e-eeuwse Antwerpen in contact stond met de vikingen. "Vooreerst lijkt de nederzetting qua vorm verwant aan typische Vikingsteden als Hedeby in Noorwegen. Er zijn ook heel duidelijk handelscontacten tussen de Scheldevallei en Scandinavië in deze tijd, en we vinden handelswaar uit de Lage Landen tot in het noorden en omgekeerd uit Scandinavië tot in de Scheldevallei. Sommige teksten ten slotte vermelden Scaldingi of Scheldevikingen."

Yannick Devos van de ULB deed een gelijkaardig onderzoek in Brussel. Hij nam een groot aantal stalen op bij verschillende plekken binnen de eerste omwalling uit de dertiende eeuw. Historische bronnen vermelden een burcht rond het jaar 1000 bij Sint-Goriks, maar daarvan is nooit een spoor gevonden.

Devos ontdekte wel dat er in Brussel al sprake was van landbouw en veeteelt nog voor de omwalling er stond. Dat heeft hij kunnen vaststellen, omdat de zwarte laag doorloopt onder de omwalling. "Ook in Brussel zien we in de oudste zwarte lagen uit de 10de-13de eeuw vooral landbouw en veeteelt," vertelt Devos aan Het Laatste Nieuws.

Er zijn een aantal stalen uit Brussel die nog moeten onderzocht worden. Het onderzoek is dus nog niet helemaal afgelopen.