Waarom is de Noordpool sneller aan het smelten dan de Zuidpool?

Eerst het slechte nieuws: het Noordpoolgebied smelt veel sneller dan verwacht, en volgens een studie van de Arctic Council's Arctic Monotoring and Assessment Program zou het gebied in de zomer al ijsvrij kunnen zijn tegen het einde van de jaren 2030. Eerdere studies hadden voorspeld dat dat pas tegen het midden van de eeuw het geval zou zijn.

Voor Antarctica, het Zuidpoolgebied, is er een lichtpuntje: het ijs smelt er aan een trager tempo dan eerder gedacht. Hoewel de gletsjers sinds de jaren 1990 er sneller naar de zee toestromen dan daarvoor, hebben wetenschappers van de University of Leeds vastgesteld dat het tempo waarmee het ijs smelt op de Zuidpool slechts een derde is van wat eerder vooropgesteld werd.

Dat neemt niet weg dat ook het ijs in het Zuidpoolgebied aan het smelten is. En een snel groeiende barst in de op drie na grootste ijsplaat op Antarctica, de Larsen C-plaat, kan weldra mogelijk leiden tot het afbreken van de grootste ijsbergen ooit gezien in de menselijke geschiedenis.

De barst in de Larsen C-plaat kan leiden tot het afbreken van gigantische ijsbergen en het volledig uiteenvallen van de plaat.

Wetenschappers zijn het er over eens dat de opwarming van de aarde door het broeikaseffect, de oorzaak is van het afsmelten van het ijs op de Noordpool en de Zuidpool. De temperatuur van de lucht stijgt, en ook het water wordt warmer. Daardoor smelt het ijs sneller, en de periode in de winter waarin het water daadwerkelijk koud genoeg is om te bevriezen, wordt korter. Dat maakt dan weer dat de ijsschotsen kleiner worden. 

Het Arctisch en Antarctisch gebied zijn geen "tegenpolen" van elkaar, in de zin dat het ijs in de beide gebieden smelt door de opwarming van de aarde, maar voor de rest zijn ze dat wel. En dat verklaart mee waarom ze aan een verschillend tempo afsmelten.

Een ijsbeer en haar jong klampen zich vast aan een smeltend zee-ijs in de Repulse Bay in Canada. IJsberen zijn sterk afhankelijk van zee-ijs om te kunnen jagen, en door het smelten ervan zouden ze in het wild kunnen uitsterven.

Omdat de Zuidpool en de Noordpool allebei koud en afgelegen zijn, en er veel ijs ligt, wordt er vaak gedacht dat ze bijna hetzelfde zijn. In werkelijkheid zijn er veel verschillen tussen beide gebieden.

Het eerste en meest zichtbare verschil zijn de dieren die op de twee ijzige werelden leven. Elke pool heeft een uniek bioom - een gemeenschap van planten en hier vooral dieren -, met een aantal soorten die enkel in het gebied kunnen leven. IJsberen leven bijvoorbeeld alleen in het Noordpoolgebied en pinguïns enkel in het Zuidpoolgebied.

Een tweede opvallend verschil is de geografie. Het Arctisch gebied is een zo goed als afgesloten oceaan die bijna geheel omgeven wordt door land. Dat betekent dat er niet veel plaats is voor het ijs om rond te drijven. Als gevolg daarvan botsen de ijsschotsen vaak op elkaar, en hopen ze zich op tot dikke richels.

Dat maakt dat het Arctische zee-ijs dikker is, en langer bevroren blijft gedurende de zomer. In de winter bedekt het zee-ijs tot 15 miljoen vierkante kilometer, en op het einde van het zomerse smeltseizoen blijft daar zo'n 7 miljoen vierkante kilometer van over.

Antarctica is bijna de geografische tegenpool van het Arctisch gebied, en dat niet alleen omdat het aan de andere kant van de aardbol ligt. Antarctica bestaat uit land omgeven door een oceaan. Het zee-ijs kan er vrij bewegen, en het drijft vaak naar het noorden in warmer water, waar het uiteindelijk smelt gedurende de zomer in het zuidelijk halfrond. 

In Antarctica smelt bijna al het ijs dat in de winter gevormd wordt, gedurende de zomer. In de koude maanden wordt tot 18 miljoen vierkante kilometer oceaan bedekt door zee-ijs, maar tegen het einde van de zomer blijft daar nog maar zo'n 3 miljoen veirkante kilometer van over. 

Op de Noordpool (bovenaan) wordt het zee-ijs bijna geheel omgeven door land, de Zuidpool is daarentegen een stuk land, een continent, omgeven door oceaan, en zee-ijs (Illustratie: DW.com op basis van gegevens van het National Snow and Ice Data Center).

Het aangroeien en dooien van het ijs maakt deel uit van een jaarlijkse cyclus, en kleine schommelingen in de hoeveelheid zee-ijs zijn normaal. Maar sinds de vroege jaren 70 hebben wetenschappers een constant verlies aan zee-ijs vastgesteld zowel op de Noordpool als op de Zuidpool.

Volgens het National Snow and Ice Data Center, een onderzoeksinstituut dat verbonden is aan de University of Colorado, neemt het ijs in het Noordpoolgebied gemiddeld met drie procent per 10 jaar af, terwijl in Antarctica het ijs lichtjes toegenomen is met zo'n 0,8 procent per tien jaar.

Waarom dat zo is, is enigszins ingewikkeld. Hoewel de algemene trend in Antarctica wijst op een terugval van het zee-ijs, neemt het ook toe in sommige gebieden. Terwijl de gletsjers op West-Antarctica gesmolten zijn, heeft hevige sneeuwval in Oost-Antarctica en het binnenland van West-Antarctica geleid tot een toename van de ijskappen daar. Volgens gegevens van de NASA weegt de aangroei van die ijskappen zwaarder door dan het verlies door het dunner worden van de gletsjers tussen 1992 en 2008.

Overigens is ook het feit dat het meer sneeuwt op de Zuidpool, een gevolg van de opwarming van de aarde. Hoe warmer het is, hoe meer vocht de lucht kan bevatten, en als er meer vocht is, valt er ook meer sneeuw.

Over het algemeen is Antarctica meer immuun voor de opwarming van de aarde dan de rest van de wereld. Zeestromingen en winden hebben er de neiging om ongehinderd rond het continent te draaien van west naar oost, en dat werkt als een barricade tegen het warmere water en de warmere lucht in het noorden.

Het Noordpoolgebied heeft zo'n beschermend "schild" niet. Warmer water vanuit het zuiden vloeit het Noordpoolgebied binnen, en verhindert dat er zee-ijs gevormd wordt. 

Antarctica reageert dus veel minder op de opwarming dan de Noordpool, en de hoeveelheid zee-ijs aan de beide polen fluctueert sterk, maar toch bereikte in februari de hoeveelheid zee-ijs zowel aan de Zuidpool als op de Noordpool een minimumrecord.