Transiënte globale amnesie, dat is wat Ben Weyts overkwam. Maar wat is het?

Plots herinnert iemand die even daarvoor nog piekfijn in orde was, zich niets meer van de voorbije minuten, uren of zelfs dagen of weken. Nog erger, ook van wat er op dat ogenblik gebeurt, blijft er niets "hangen".

Mensen die dit meemaken, voelen zich gedesoriënteerd, verward en hulpeloos, en stellen vaak dezelfde vragen, aangezien de antwoorden die ze hebben gekregen, het ene oor in gaan en het andere weer uit. "Wat is er met mij gebeurd?, waar ben ik, en waarom ben ik hier? zijn vragen die soms wel urenlang telkens opnieuw gesteld worden. 

Ook denken mensen die dit meemaken, vaak meteen aan het ergste: een hersentumor, een hersenbloeding, de ziekte van Alzheimer...

Als het geheugenverlies echter plots optreedt, en na enkele uren tot hoogstens een dag ook weer helemaal voorbij is, dan is de kans groot dat het om transiënte globale amnesie (voorbijgaand algemeen geheugenverlies) gaat. En dat is een onschuldige, tijdelijke aandoening van het episodisch geheugen, die vanzelf overgaat en geen letsels nalaat, op een zeer beperkt geheugenverlies na. In de uren dat de aanval plaatsvindt, worden er immers geen herinneringen opgeslagen, en die uren is de patiënt dan ook kwijt. Voor de rest keert het geheugen terug en loopt alles opnieuw normaal.

Mensen hebben verschillende soorten geheugens: zo hebben we bijvoorbeeld een proceduraal geheugen, waarin vaardigheden als fietsen of autorijden worden opgeslagen, een semantisch geheugen, dat ons toelaat snel woorden op te roepen, en een autobiografisch geheugen waarin wie we zijn, wie onze familie is, waar we wonen en werken opgeslagen zit.

Gebeurtenissen die we meemaken op een bepaald tijdstip en een bepaalde plaats, worden bewaard in het episodisch geheugen. Het deel van de hersenen dat instaat voor het episodisch geheugen, is de hippocampus of het zeepaardje. Als daar een stoornis optreedt, noemen we dat amnesie.

Er zijn verschillende oorzaken die kunnen leiden tot amnesie, bijvoorbeeld de ziekte van Alzheimer, waarbij geleidelijk aan steeds meer geheugenverlies optreedt. Een groot verschil tussen alzheimer en transiënte globale amnesie (TGA) is dat alzheimer sluipend is en TGA plots optreedt. Bovendien moet het geheugenverlies bij TGA na 24 uur volledig verdwenen zijn, terwijl alzheimer ongeneeslijk is.

Bij TGA is de patiënt normaal na enkele uren opnieuw helemaal weer op het niveau van voor de aanval. Toch heeft de patiënt vaak daarna nog angstgevoelens. Dat is niet verwonderlijk: de hippocampus ligt vlak bij de amygdala, een gebied in de hersenen dat een grote rol speelt bij emoties. En het episodisch geheugen en emotie zijn nauw met elkaar verbonden, dat is al langer bekend.

• Het geheugenverlies treedt plots op, zonder voorafgaande tekenen van amnesie.
• Alleen het episodische geheugen is aangetast, dat wat er de voorbije minuten, uren, dagen of weken is gebeurd, en het geheugenverlies is totaal, een echte blackout.
• De andere soorten geheugen zijn niet aangetast: de patiënt weet nog wie hij is, waar hij woont..., kan nog autorijden, kan voorwerpen benoemen en woorden vinden. Ook kan de patiënt een reeks cijfers direct herhalen, omdat ze in het onmiddellijk geheugen opgeslagen zijn, iets wat een patiënt met acute verwardheid niet kan.
• De patiënt kan niet onthouden, langer dan een halve minuut, van wat er gebeurd is de laatste minuten, en stelt dan ook vaak dezelfde vragen om te achterhalen wat er aan de hand is.
• Er zijn geen andere neurologische uitvals- of prikkelingsverschijnselen, geen verlamming, gevoelloosheid...
• Er is geen hersenschudding, vergiftiging of er zijn geen op epilepsie lijkende verschijnselen voorafgegaan aan de aanval.
• Het geheugenverlies is van voorbijgaande aard: na maximaal 24 uur is het volledig hersteld en herinnert men zich opnieuw wat er voor de aanval gebeurd is. Alleen van de uren dat de aanval geduurd heeft, herinnert men zich weinig of niets.

Transiënte globale amnesie is behoorlijk onschuldig maar toch is het belangrijk om snel de juiste diagnose te stellen en zo andere aandoeningen, die wel schadelijk kunnen zijn zoals een beroerte of epilepsie, uit te sluiten. 

De huisarts of de spoeddienst zullen een aantal onderzoeken doen om TGA vast te stellen. Zo zal men een fysiek onderzoek doen, en de functie van de hersenen, zenuwen en spieren controleren met onder meer een reflexhamer, een ooglampje en dergelijke.

De arts zal ook een aantal geheugentests uitvoeren, zoals vragen wie de patiënt is, het laten benoemen van voorwerpen en het onmiddellijk herhalen van een reeks opgesomde cijfers, om uit te sluiten dat ook andere delen van het geheugen zijn aangetast.

Daarnaast kan de arts ook beeldvormingsonderzoek doen, bijvoorbeeld een elektro-ecencefalogram (EEG) van de hersenen om epilepsie uit te sluiten, en of een MRI om na te gaan of er geen andere letstels aan de basis van het geheugenverlies liggen. Daarmee kan men ook de patiënt geruststellen dat het bijvoorbeeld geen beroerte is.

De oorzaak of oorzaken van TGA zijn niet bekend. Gedacht wordt dat meerdere factoren een rol spelen. Wel kan met bepaalde scantechnieken vaststellen dat bepaalde zenuwcellen een verminderde activiteit vertonen, die omkeerbaar blijkt. In de gebieden in de hersenen die toeleveren aan de hippocampus kan men zo een vermindering van signalen vaststellen. Wat daarvan de oorzaak is, is echter niet geweten.

Het is te vergelijken met migraine, waarvan men ook kan vaststellen dat er een tijdelijke storing is in de hersenen met scantechnieken, maar waarvan men ook de oorzaak niet kent.

Er bestaan ook geen risicofactoren voor TGA, behalve dan de leeftijd. TGA komt erg weinig voor onder de 40 jaar en vooral vanaf 50 jaar.

De risicofactoren voor een beroerte, hoge bloeddruk, verhoogd cholesterolgehalte, weinig beweging, spelen niet mee. Ook is er geen verhoogd risico om nog eens een TGA te krijgen voor wie er ooit een gehad heeft: er is minder dan 5 procent kans op een herhaling.

De oorzaken van TGA mogen dan niet bekend zijn, er zijn wel een aantal factoren bekend die een aanval kunnen uitlokken.

• Plotse temperatuurverandering, plotse onderdompeling in heet of koud water.
• Hevige fysieke inspanning, meer in het bijzonder een heftige vrijpartij.
• Een manoeuvre zoals het valsalva-manoeuvre (proberen uit te ademen, met gesloten mond en dichtgeknepen neus), bijvoorbeeld bij het knopen van veters vooroverbuigen en de adem inhouden.
• Een hevige hoestbui.
• Acute emotionele stress, bijvoorbeeld door een ruzie, een overlijden, stress op het werk...
• Hevige pijn.
• Sommige medische ingrepen, bijvoorbeeld een endoscopie.
• Een sterke ammoniakgeur.

Daarbij moet wel opgemerkt worden dat dit reconstructies achteraf zijn, waarbij mensen nadien oorzaken en verbanden zoeken. De link met emotionele gebeurtenissen lijkt niet zo gek, gezien het verband tussen de hippocampus en de amygdala, maar vanuit wetenschappelijk oogpunt moet men toch voorzichtig omgaan met dergelijke verklaringen achteraf.