Verre voorouder van de vogels en krokodillen legde geen eieren

Het gaat om Dinocephalosaurus (reptiel met een vreselijk hoofd), een visetend marien reptiel dat zo'n 245 miljoen jaar geleden leefde in het Trias-tijdperk, nog voor de dinosauriërs. Er is nu in Yunnan in China een nieuw, goed bewaard fossiel van gevonden, waarop duidelijk een embryo in de buikholte te zien is.

Zoogdieren en sommige reptielen, bepaalde slangen en hagedissen bijvoorbeeld, zijn vivipaar of levendbarend, hun jongen worden dus levend geboren. De meeste andere reptielen en amfibieën leggen eieren, ze zijn ovipaar. 

Dinocephalosaurus is het eerste lid van een ruime groep gewervelden die archosauromorfen genoemd wordt, waarvan nu gebleken is dat het levendbarend is. Tot de archosauromorfen behoren vogels, krokodillen en hun verwanten, en de pterosaurussen, uitgestorven vliegende reptielen. Tot nu dacht men dat de hele groep eieren legde, dat dat een biologische beperking was die de hele afstammingslijn trof.

"Het feit dat in het fossiel een embryo te zien is, verandert ons beeld van de evolutie van het voortplantingssysteem van de gewervelden", zei Jun Liu van de universiteit van Hefei in China, een van de auteurs van de studie aan het persbureau AFP.

Het nieuwe fossiel laat overigens toe nog een ander besluit te trekken: het geslacht van een baby Dinocephalosaurus wordt genetisch bepaald. Bij krokodillen is dat niet het geval, daar wordt het geslacht bepaald door de temperatuur waarop de eieren uitgebroed worden. Boven een bepaalde temperatuur komt er een mannetje uit het ei, onder een bepaalde temperatuur een vrouwtje.

Een tekening van het fossiel. De stippellijn geeft de ruwe lijn weer die de ruggengraat van het volwassen exemplaar volgt. (d) is een tekening van het embryo. De schaalaanduiding is 20 cm. (Tekeningen: Liu, J.; Organ, C.L. et alii in Nature Communications 8)

Dat Dinocephalosaurus geen eieren legde, bood het reptiel voordelen, zo zeggen de onderzoekers. Het toont aan dat het reptiel zijn volledig leven in de zee kon leven, en de zee niet moest verlaten om eieren te leggen op het land, zoals zeeschildpadden. De eieren van zeeschildpadden worden vaak opgegeten door landroofdieren, en ook de kleine schildpadjes die uit het ei komen en naar de zee rennen, trekken veel roofdieren aan.

Er zijn al vele fossielen gevonden waarvan de maaginhoud bewaard is gebleven, bijvoorbeeld nog hele, intacte vissen. Ook dit fossiel had resten van een straalvinnige vis in haar maag. Een aantal factoren tonen echter aan dat de beenderen die in de buik van de moeder gevonden zijn, wel degelijk van haar foetus zijn en niet van haar ontbijt.

Onderzoeker Jun Liu zei dat de beenderen in een opgekrulde positie lagen die typisch is voor embryo's van gewervelden. De rug is gebogen en het kopje is naar voren gebogen. Ook lag het embryo met zijn kop naar voren, gezien tegenover de moeder, terwijl opgeslokte dieren meestal met hun kop naar achteren liggen, aangezien een roofdier zijn prooi met de kop eerst naar binnen speelt, omdat die zo makkelijker door de keel glijdt.

Het embryo meet zo'n twaalfde van de grootte van de moeder, zo zei Liu nog.

De studie over het fossiele embryo is verschenen in Nature Communications.

De drie blokken waaruit het fossiel bestaat in hun oorspronkelijke positie. (c) is een vergroting van het embryo, (e) is een vergroting van de straalvinnige vis in de maag. (Foto's: Liu, J.; Organ, C.L. et alii in Nature Communications 8)

De Dinocephalosaurus was een merkwaardig dier en had een van de langste nekken gemeten tegenover de lichaamslengte, van alle dieren die ooit geleefd hebben. Het exemplaar dat nu gevonden is in Yunnan in China, was naar schatting 4 meter lang en de nek was zo'n 1,7 meter lang.

Het reptiel had vinnen die op peddels leken, een kleine kop en een mond met tanden, waaronder ook grote hoektanden, ideaal om vissen mee te vangen. 

"Ik denk dat je verbaasd zou zijn als je het zou zien, met zijn piepkleine kop en lange slangachtige nek", zei paleontoloog Mike Benton, die deelnam aan de studie.

De lichaamsbouw van Dinocephalosaurus was gelijkaardig aan die van de plesiosaurussen, mariene reptielen met een lange nek die veel later leefden, tijdens de glorietijd van de dinosaurussen. De beide soorten zijn niet nauw verwant aan elkaar, waarschijnlijk waren de gelijkenissen een gevolg van wat convergente evolutie genoemd wordt.

Voorstelling van een plesiosaurus, een op Dinocephalosaurus gelijkend reptiel dat veel later leefde. (Illustratie: dmitrchel@mail.ru via Wikimedia).