Veelbelovende nieuwe strategie tegen malaria ontwikkeld

Er bestaat een vaccin tegen malaria dat gebaseerd is op eiwitten van de Plasmodium-parasiet die malaria veroorzaakt. Dat vaccin beschermt echter slechts zowat een derde van de mensen die er mee ingeënt worden. Omdat er voorlopig niets beters is, plant de Wereldgezondheidsorganisatie WHO in 2018 pilootprojecten met dat vaccin in Afrika.

De nieuwe strategie maakt gebruikt van volledige malaria-parasieten, die echter verzwakt zijn door genetische manipulatie. De onderzoekers hebben drie genen onklaar gemaakt, zodat de parasieten zich niet kunnen vermenigvuldigen in de lever. Malaria-parasieten ontwikkelen zich normaal eerst in de lever, waarna ze uit de levercellen barsten en in het bloed terechtkomen. Daar vallen ze de rode bloedcellen aan en vernietigen die, wat de typische malaria-aanvallen teweegbrengt.

De onderzoekers kweekten de verzwakte parasieten in muskieten, en "vaccineerden" tien vrijwilligers, niet met een injectienaald maar met de gekweekte muskieten. Iedere vrijwilliger hield zo'n tien minuten zijn arm in een kooi om 150 tot 200 keer gebeten te worden door de besmette muggen. Ze deden dat omdat het probleem is dat onderzoekers malaria-parasieten enkel kunnen kweken in de speekselklieren van muskieten. Daar komen ze van nature voor, en als een besmette muskiet een mens steekt, spuit ze een beetje speeksel in, met parasieten, die zo in de bloedbaan terechtkomen en de mens besmetten.

De uitdaging wordt dan ook om, als de nieuwe methode succesvol blijkt, tot een echt vaccin te komen in een spuitje. In het veld is het immers niet erg praktisch om mensen gedurende tien minuten door besmette muskieten in een gaaskooi te laten steken.

De test met de tien vrijwilligers was in elk geval succesvol: geen enkele proefpersoon kreeg malaria en ze ontwikkelden allemaal antistoffen tegen de ziekte. Die antistoffen werden vervolgens toegediend aan muizen en bleken een volledige bescherming te bieden tegen malaria.

Later dit jaar willen de onderzoekers een klein aantal mensen eerst laten steken door de muskieten met de verzwakte parasieten, en daarna door muskieten met gewone, "gezonde" parasieten om te zien of ze inderdaad immuniteit hebben ontwikkeld.

Vervolgens moet nog een manier gevonden worden om de verzwakte parasieten in een traditioneel spuitje te verwerken, zodat het vaccin op grote schaal toegediend kan worden. De malaria-parasieten kunnen wel uit de speekselklieren van de muggen gehaald worden, maar ze moeten dan in vloeibaar stikstof bewaard worden, wat erg omslachtig is. Ook moeten er nog veldtesten op grotere aantallen mensen volgen en dat alles kan zeker nog vijf jaar duren.

Overigens is deze werkwijze niet de enige met verzwakte, volledige parasieten. De biotechnologische firma Sanaria heeft veelbelovende resultaten geboekt met een andere manier om de parasieten te verzwakken. Sanaria bestraalde duizenden geïnfecteerde muskieten en haalde de verzwakte parasieten dan vervolgens uit hun speekselklieren.

Volgens de Verenigde Naties worden er elk jaar 200 miljoen mensen besmet met  malaria en stierven er vorig jaar 400.000 mensen aan de ziekte, vooral kinderen in Afrika. De laatste jaren zijn er al belangrijke stappen vooruit gezet in de bestrijding van de ziekte, onder meer door het gebruik van muskietennetten en insecticides. Met het nieuwe vaccin komt het einddoel, de volledige uitroeiing van de ziekte, weer wat dichterbij.

De studie over de genetisch gemanipuleerde parasieten is gisteren verschenen in Science Translational Medecine.

Opname met een elektronenmicroscoop van een door malaria aangetaste rode bloedcel (geel) tussen gezonde bloedcellen.