Mysterie rond "Great Smog of London" na 60 jaar opgehelderd

Londen, vrijdag 5 december 1952. Een dikke mist daalt neer over de hoofdstad van het Verenigd Koninkrijk. In eerste instantie schenken de inwoners weinig aandacht aan het fenomeen. Londen is immers wel vaker in de ban van mist.

Deze keer is de mist anders. Hij blijft dagenlang hangen en evolueert tot een toxisch deken dat overal binnendringt. De lucht kleurt groen als erwtensoep en ruikt naar rottend afval. Op straat neemt de zichtbaarheid af tot minder dan 90 centimeter.

Pas wanneer het weer op dinsdag 9 december omslaat, trekt de mist op. Tegen die tijd zijn zowat 150.000 inwoners van Londen met ademhalingsproblemen in het ziekenhuis opgenomen. 12.000 anderen hebben het weekend niet overleefd.

Deze episode staat bekend als de "Great Smog of London" en is vandaag nog steeds het ergste geval van luchtvervuiling in de geschiedenis van het Verenigd Koninkrijk (foto onder: Nelson's Column in de mist).

Verschillende factoren hebben de uitzonderlijke mist destijds in de hand gewerkt. Op 4 december 1952 was een windstil Londen onder een hogedrukgebied terechtgekomen. Een laag koude lucht kwam hierdoor vast te zitten onder een laag warme lucht hoger in de atmosfeer.

Omdat het erg koud was, stookten de inwoners van Londen die dagen meer kolen dan ooit in hun kachels op. Ook verschillende elektriciteitscentrales in de stad verbrandden tonnen kolen. Het ging daarbij om kolen van lage kwaliteit die bij verbranding meer zwaveldioxide voortbrachten, de enige soort die na WO II voorhanden was.

(Lees verder onder foto)

Al lang was geweten dat die zwaveldioxide een belangrijke oorzaak van de "Great Smog of London" was. In combinatie met de mist vormde het goedje kleine partikels zwavelzuur die de hele stad in hun greep kregen.

Hoe dit proces precies plaatsvond, bleef jarenlang onduidelijk. Wetenschappers uit China, Florida, Californië, Israël en het Verenigd Koninkrijk hebben nu alsnog achterhaald welke dynamiek destijds de dodelijke mist heeft veroorzaakt. Ze deden dit op basis van metingen en analyses van de luchtvervuiling in enkele grote Chinese steden vandaag.

Blijkbaar kreeg de zwaveldioxide in die decemberdagen van 1952 hulp van stikstofdioxide, een stof die eveneens vrijkomt bij het verbranden van kolen. De beide dioxides interageerden met de minuscule waterdruppels in de mist en vormden zo kleine partikels zwavelzuur.

Vervolgens zijn de waterdruppels van de eigenlijke mist verdampt. Het enige dat overbleef, was een dichte, geconcentreerde wolk van partikels zwavelzuur die voor mens en dier uiterst giftig was en door het hogedrukgebied geen kant op kon.

Na eeuwen van chronische luchtvervuiling, bleek de "Great Smog of London" voor veel Britten de druppel. De overheid ging de problematiek eindelijk ernstig nemen en liet onderzoek uitvoeren, onder meer naar de relatie tussen luchtkwaliteit en volksgezondheid. In de jaren die volgden vaardigde het Britse parlement verschillende Clean Air Acts uit om luchtvervuiling tegen te gaan.

De resultaten van het onderzoek zijn verschenen in Proceedings of the National Academy of Sciences. Hoewel ze een fenomeen van ruim 60 jaar geleden ontleden, zijn ze ook vandaag van nut. Hetzelfde proces ligt aan de basis van de luchtvervuiling in vele Chinese steden. Door de dynamiek beter te begrijpen, kunnen wetenschappers het probleem efficiënter aanpakken.