Waarom beeft de aarde zo vaak in Italië?

Om het eenvoudig te zeggen: de zwaardere Afrikaanse aardplaat, waar ook de zeebodem van de Middellandse Zee toe behoort, schuift er onder de Euraziatische aardplaat, waarop Italië en de Tyrreense Zee liggen. Dat noemt men subductie.

Door de wrijving en het contact met het gesmolten magma, smelt de Afrikaanse aardplaat, wat er toe leidt dat magma ontsnapt door de Euraziatische plaat en op de grens, en vulkanen vormt. De Euraziatische plaat wordt door het proces ook "opgefrommeld", wat in het noorden leidt tot de vorming van het Alpen-gebergte. Ook de Apennijnen zijn een gevolg van dit proces, ze zijn wat men een accretiewig noemt. Die ontstaat wanneer materiaal "afgeschraapt" wordt van de aardplaat die onder de andere plaat schuift, en zich ophoopt tegen die plaat.

Het beeld is complexer dan dat: er is een Adriatische micro-aardplaat die onder Eurasia en de Apennijnen schuift, meer naar het noorden botsen de Afrikaanse en Euraziatische platen op elkaar, wat tot de vorming van de Alpen leidt, en het Tyrreense bassin gaat dan weer naar het westen open.

Het proces begon zo'n 50 miljoen jaar geleden en het gaat nog steeds voort: momenteel schuift de Afrikaanse aardplaat zo'n 4 tot 10 millimeter per jaar naar het noorden.

Hoe dan ook leiden al die tektonische verschuivingen tot grote spanningen en breuklijnen in de aardkorst.

Italië ligt op de plaats waar de Afrikaanse aardplaat en de Euraziatische aardplaat elkaar ontmoeten. (Illustratie: USGS)

Subductie: een zwaardere oceanische aardplaat schuift onder een lichtere continentale plaat. De oceanische aardplaat wordt vernietigd en smelt, wat leidt tot het opstijgen van magma en de vorming van vulkanen.

Het Apennijnen-gebergte vormt de "ruggengraat" van Italië, maar die ruggengraat is ook de oorzaak van veel van de ellende. Er zitten namelijk tal van geologische breuken in, zwakheden in de aardkorst en door de verschuivingen worden de Apennijnen langzaam uit elkaar getrokken. 

Italië telt twee grote breuklijnen: de Noord-Zuid-breuklijn, die ruwweg de toppen van de centrale en zuidelijke Apennijnen volgt, van Genua tot Messina, en de Oost-West-breuklijn, die vanuit Napels Italië in de breedte doorkruist.

De zwaarste aardbevingen doen zich meestal voor langs de Noord-Zuid-breuklijn, zo zei professor Gianluca Valensise van het Italiaans Instituut voor Geofysica en Vulkanologie. Hij voegde er aan toe dat ze moeilijk te voorspellen zijn, omdat de breuklijnen vaak verborgen zijn, en seismische activiteit vaak niet verklaard kan worden door de breuklijn in de Apennijnen in het oog te houden.

De huidige aardbeving komt voor geologen niet als een verrassing na bijvoorbeeld de rampzalige beving in 2009 rond L'Aquila, die 308 levens eiste.

In theorie zouden de gebouwen in de kwetsbare gebieden zo gebouwd moeten worden dat ze kunnen weerstaan aan de verwachte schokken.

In het geval van L'Aquila, en ook nu weer, is de schade echter zo groot omdat het in veel gevallen om oude, zelfs historische gebouwen gaat.

Die kunnen in principe ook aangepakt worden, zodat ze aardbevingen kunnen doorstaan, maar dat is zeer duur zodat het niet op ruime schaal gebeurd is.

Heel Italië beweegt zich ook - naar onze normen - zeer traag overwegend naar het noordoosten, behalve het gebied rond Sicilië, dat meer naar het noordwesten opschuift.