WHO maakt behandeling van Vlaming standaard voor multiresistente tbc

Dokter Armand Van Deun startte 20 jaar geleden met zijn zoektocht naar een behandeling voor de tuberculosevarianten die resistent waren tegen verschillende soorten geneesmiddelen (multi-drug-resistant tuberculosis of MDR-TB). Toen waren er nog niet veel gevallen en weinig mensen geloofden dat een behandeling vinden mogelijk was.

Wereldwijd krijgen jaarlijks negen miljoen mensen tuberculose, van wie er anderhalf miljoen sterven aan de infectie, die veroorzaakt wordt door de bacterie Mycobacterium tuberculosis.

De grootste bedreiging in de strijd tegen tuberculose is de groeiende epidemie van een multiresistente variant van de ziekte. In 2014 waren ongeveer 450.000 gevallen resistent tegen de gangbare geneesmiddelen.

Met de behandeling die tot nu werd gegeven, overleeft gemiddeld slechts de helft van de MDR-TB-patiënten. Wie getroffen wordt door MDR-TB was veroordeeld tot bijna twee jaar behandeling, onder andere met tweedelijnsgeneesmiddelen met giftige bijwerkingen. Zo werd tot één op de drie patiënten doof ten gevolge van de behandeling.

Na omzwervingen in Tanzania en Rwanda kwam Van Deun in 1994 bij een project van de Damiaanactie in Bangladesh terecht. Als jonge arts, met een diploma tropische geneeskunde en laboratoriumgeneeskunde op zak, had hij in Afrika al de nodige ervaring opgedaan met de bestrijding van tuberculose en lepra.

“Er waren toen nog maar weinig gevallen van resistente tbc en men vertelde mij dat de ziekte onbehandelbaar was. Dat was op dat moment ook het geval, maar daar wilden enkele toegewijde verplegers en ik ons niet bij neerleggen,” zo blikt Armand Van Deun terug op de website van het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG).

De directie van de Damiaanactie twijfelde, maar Van Deun en zijn collega’s gingen op zoek naar de juiste combinatie, dosering en timing van medicijnen voor een betere behandeling. Dankzij de devaluatie van de Amerikaanse dollar tegenover de Europese munten, kregen de onderzoekers onverwachts meer financiële ruimte om hun project voort te zetten.

In zekere zin is het ontwikkelen van een nieuw behandelingsregime een race tegen de klok, omdat het niet duidelijk is wanneer er resistentie zal optreden. Resistentie tegen medicijnen ontstaat door verkeerd en ongecontroleerd gebruik, een groeiend probleem met name in de opkomende economieën in het Zuiden.

Tussen 1996 en 2008 onderzocht het ITG in Antwerpen alle patiëntenstalen uit Bangladesh op resistentie tegen geneesmiddelen. Sinds 1999 werkt Van Deun er in de Dienst Mycobacteriologie. “

Aan de hand van de gegevens van duizenden laboratoriumtests konden we onze behandeling langzaam maar zeker op punt te stellen,” aldus Van Deun.

Experimenten in het laboratorium van professor Françoise Portaels suggereerden hem ook om clofazimine toe te voegen aan de behandeling. “Het middel werd op dat moment niet erkend door de WHO en op korte termijn leek het ook niet te werken. Wij hadden echter aanwijzingen dat het na enkele weken wél begon te werken en wel voor de duur van de ganse behandeling. Dat bleek inderdaad het geval te zijn.”

In 2006 was de nieuwe behandelingsmethode, het “Bangladesh-regime”, een feit, gebaseerd op zeven bestaande geneesmiddelen. De behandeling duurt amper 9 maanden, in plaats van de 18 tot 24 maanden die door de WHO aanbevolen werden.

In tegenstelling tot het aanbevolen WHO-regime veroorzaakt de nieuwe behandeling vrijwel geen resistentie bij de bacterie wanneer de behandeling toch mislukt. Daarnaast is de kortere behandeling ook een stuk goedkoper.

In 2010 rapporteerden Van Deun en zijn collega’s dat deze behandeling het aantal genezingen verhoogde van 65 procent naar 88 procent voor MDR-TB-patiënten in Bangladesh.

De wetenschappers bevestigden deze uitmuntende resultaten met een volgende studie in 2014. Ondanks de stijgende ernstige resistentie aan tweedelijnsgeneesmiddelen haalden de vorsers een positief resultaat in ruwweg 85 procent van de gevallen. Een kleinere studie in Niger bevestigde daarna de resultaten van de kortere behandeling.

Het levensreddende plan wordt momenteel ook getest in Ethiopië, Vietnam en Zuid-Afrika, landen met een hoog aantal patiënten met een dubbele infectie met hiv en tbc, in vergelijking met Bangladesh. Een studie van The Union in acht Franstalige Afrikaanse landen maakt ook gebruik van het nieuwe behandelingsregime.

En vandaag heeft de WHO dan de aangepaste internationale richtlijnen aangekondigd voor MDR-TBn op basis van het regime waarvan Armand Van Deun in 1996 de eerste puzzelstukjes legde.

“We hebben laten zien dat multiresistente tuberculose een behandelbare ziekte is geworden. Toch moeten we op onze hoede zijn om verdere resistentie te vermijden door medicijnen optimaal te combineren. Dat betekent dat de gebruiksregels wereldwijd nageleefd moeten worden. Ook nieuw ontwikkelde tbc-medicijnen zullen langer kunnen meegaan als ze op de juiste manier worden ingezet”, zo zei Van Deun.

De Damiaanactie zegt dat ze "ontzettend trots" is op de inspanningen die ze samen met Van Deun geleverd heeft. Volgens de organisatie zal de nieuwe behandeling tot een "paradigmaverschuiving" leiden wat betreft multiresistente ziektes.