"Je kunt geen modelcarrière meer ambiëren na een ruimtereis"

Professor Floris Wuyts (foto) onderzoekt voor de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA en de Russische evenknie Roskosmos de gevolgen van langdurig verblijf in de ruimte, met het oog op een reis naar Mars. Wuyts en zijn team hebben voor hun onderzoek al een 30-tal astronauten en kosmonauten onderzocht, onder wie ook Frank De Winne. Vooral dat hoge aantal is opmerkelijk, de meeste soortgelijke onderzoeken baseren zich op gegevens van slechts enkele ruimtevaarders.

De Vlaamse professor bevindt zich momenteel in Rusland. Morgen onderzoekt hij Michail Kornienko die samen met de Amerikaan Scott Kelly een recordverblijf in het ISS achter de rug heeft. Hoewel hij Kornienko sinds zijn terugkomst nog niet heeft onderzocht, weet Wuyts uit zijn vorige onderzoeken dat een langdurig verblijf in de ruimte zware gevolgen heeft voor het lichaam. Maar wat zijn die gevolgen precies en waar moet een ruimtevaarder op letten nadat hij veilig terug met beide voeten op de aarde staat?

"We hebben eigenlijk zwaartekracht nodig om in vorm te blijven", legt Wuyts uit en dat manifesteert zich op zowat alle belangrijke lichaamsfuncties. "Het evenwichtsorgaantje in ons hoofd dat verantwoordelijk is voor het detecteren van de zwaartekracht is een jaar lang werkloos geweest. Nu begint dat opnieuw een signaal te geven aan onze hersenen en fungeert dat als een soort stoorzender", zegt hij voorts. "Ruimtevaarders die net terug zijn moeten de eerste week dus opletten dat ze niet te snel rechtstaan, anders kunnen ze flauwvallen."

Vallen moeten ze al helemaal proberen te voorkomen. Door de ruimtereis zijn hun botten veel brozer geworden, een kleine val kan al een breuk veroorzaken. "Elke stap die we zetten heeft een invloed op onze botten en stimuleert de aanmaak van botweefsel", vertelt de professor. "In gewichtloosheid wordt geen druk gezet op de botten, waardoor osteoporose -botontkalking- ontstaat . Gemiddeld zien we een afbouw van 1 procent per maand in de ruimte, maar met deze langdurige reis loopt dat wellicht op." Het duurt naar schatting een jaar vooraleer de botten opnieuw op het vroegere niveau zitten.

De zwaartekracht heeft ook een invloed op de spieren. Zelfs door gewoon recht te staan op aarde onderhouden we spieren waarvan we niet beseffen dat we ze hebben. "Sommige kosmonauten hebben moeite om hun hoofd recht te houden. De spieren in hun nek zijn tijdens de ruimtereis immers niet gebruikt", zegt Wuyts. "Er zijn wel allerlei programma’s om in vorm te blijven in de ruimte, maar sommige spieren zijn nu eenmaal niet gemakkelijk om te trainen." Voor langere ruimtereizen moet wellicht worden nagedacht over kunstmatige zwaartekracht.

Die slappe spieren hebben ook opmerkelijke nevenwerkingen. Zo liet astronaut Kelly weten dat hij 5 centimeter groter is dan hij was voor zijn vertrek. "Niet alleen de afstand tussen de lagen van de ruggenwervel zet uit, maar ook de spieren die de rug bij elkaar houden worden slapper. Je kunt geen modelcarrière meer ambiëren na een ruimtereis doordat je langer bent", grapt Wuyts al nuanceert hij wel de grootte van het probleem. "Na enkele dagen is hij normaal weer even groot."

Een vaak voorkomend probleem waar net teruggekeerde ruimtevaarders mee te kampen hebben is spierpijn. "Alledaagse zaken zoals rechtstaan of gewoon zitten doen pijn. Die spieren zijn maandenlang niet meer gebruikt geweest." Astro- en kosmonauten moeten dus een hele tijd na hun terugkeer nog langs bij de kinesist om te revalideren van hun ruimtereis. Dat revalideren kan overigens maar beperkt na de terugkeer beginnen, want eerst worden ze wekenlang onderzocht. "Ze rollen nu echt van het ene experiment in het andere", zegt Wuyts. "Hier bloed geven, daar een urinestaal leveren en tussendoor nog een paar testen."

De zwaartekracht beïnvloedt ook het menselijke immuunsysteem. "Ik mag de teruggekeerde ruimtevaarders zelden een hand geven en zet meestal een mondmasker op", zegt Wuyts.

Wat voedsel betreft is het geen al te grote aanpassing. Natuurlijk is het voedsel in het ISS anders dan op aarde, maar het spijsverteringsstelsel past zich vrij vlot opnieuw aan. Smaken zijn iets anders. "Het voedsel dat je in je mond neemt in het ISS passeert niet per se via de smaakpapillen, dus smaak zal opnieuw anders ervaren worden op de aarde", zegt hij. "Hetzelfde voor geur. Het ISS kan moeilijk een raampje openzetten om te verluchten. De lucht is meestal gerecycleerd. Ik ga niet zover gaan om te zeggen dat het er stinkt, maar er hangt naar verluidt wel een specifieke geur in het ruimtestation."