Kanker, veel meer dan "gewoon pech hebben"

Kanker is veel meer dan "gewoon pech hebben", zo toont nieuw Amerikaans onderzoek aan. In 70 tot 90 procent van alle kankergevallen is er een externe factor in het spel die de ziekte heeft doen losbreken. De studie spreekt daarmee eerder onderzoek tegen dat twee derde van alle kankertypes het gevolg is van "pech", waar preventie weinig of geen vat op heeft.
Science Photo Library

Kankergezwellen ontstaan wanneer lichaamscellen gaan woekeren en zich buitensporig delen. Dat woekeren kan veroorzaakt worden door zogenoemde "intrinsieke factoren" die eigen zijn aan de manier waarop het menselijk lichaam werkt en waar je niks aan kan veranderen, zoals het risico op mutaties elke keer als een cel deelt. Daarnaast zijn er ook externe factoren, zoals roken, ongezond eten, UV-stralen, stress, milieuvervuiling, virussen of andere factoren die nog niet zijn geïdentificeerd.

De vraag over het belang van interne en externe factoren bij het ontstaan van kanker woedt volop. En vooral de vraag of het een  kwestie van "pech" is (of "geluk", afhankelijk vanuit welk standpunt je het bekijkt). Begin januari pookten wetenschappers van de John Hopkins University School of Medicine in Baltimore het debat op met een onderzoek, gepubliceerd in het vakblad Science. Daarin gaven ze aan dat twee derde van alle kankertypes het gevolg zijn van interne factoren: "pech", dus.

Ze onderzochten de celdeling in verschillende onderdelen van het lichaam, meer bepaald het aantal delingen dat de stamcellen in elk weefsel maken over de duur van een gans leven. Ze zagen een duidelijk verband tussen het aantal delingen en de waarschijnlijkheid op kanker: hoe vaker de stamcellen delen, hoe groter het risico op mutaties, en hoe ouder je wordt, dus hoe vaker de cellen delen, hoe groter ook dat risico.

Voor sommige kankers was er wel een duidelijke externe link, zoals roken bij longkanker en een hepatitis C-infectie bij leverkanker. De conclusies van het onderzoek leidden echter al snel tot de suggestie dat preventie in veel gevallen maar weinig effect zou hebben, vroege opsporing en behandeling des te meer.

Science Photo Library

"In bijna alle gevallen blootstelling aan externe factor nodig"

Wetenschappers van het Stony Brook Cancer Centre in New York bekeken het vraagstuk over intrinsiek en extern opnieuw. Ze vroegen zich af wat het effect was van externe factoren op het delen van stamcellen. Voor hun onderzoek, dat nu gepubliceerd is in het vakblad Nature, gebruikten ze een waaier aan uiteenlopende data.

Zo onderzochten ze gegevens van mensen die verhuizen van een gebied waar weinig kanker voorkomt naar een gebied waar het veel meer voorkomt. Ze stelden vast dat die mensen al snel volgens hetzelfde hoge risiconiveau kanker ontwikkelden. Ze bekeken ook patronen in mutaties die met bepaalde types kanker geassocieerd worden. UV-stralen bijvoorbeeld lijken in cellen een soort "voorspellende afdruk" na te laten voor toekomstige DNA-mutaties.

Hun uiteindelijke conclusie: in 70 tot 90 procent van de gevallen kan je spreken van een externe factor die de trigger is. Mutaties tijdens celdelingen bouwen slechts zelden op tot een punt dat ze zélf kanker veroorzaken. "In bijna álle gevallen", zeggen de wetenschappers, "is een blootstelling aan externe factoren nodig om de ziekte effectief te doen losbreken."

"Russische roulette"

"Externe factoren spelen een grote rol, mensen kunnen zich niet altijd verstoppen achter enkel pech", zegt dokter Yusuf Hannun, directeur van het Stony Brook Centre, aan BBC News. "Roken en dan zeggen dat ze kanker krijgen door pech bijvoorbeeld, dat kan niet."

Hannun maakt de vergelijking met Russische roulette. "Het intrinsieke risico is één kogel. Als je Russische roulette zou spelen, dan krijgt misschien een op de zes mensen kanker. Dat is het deeltje "pech hebben". Wat een roker doet, is twee of drie kogels bij in de revolver steken. En dan gaat de trekker af."

De wetenschappers wijzen het element "pech" (of "geluk") dus niet af. Ook al wordt iemand blootgesteld aan belangrijke externe risicofactoren, dat wil niet zeggen dat hij of zij hoe dan ook kanker zal krijgen. "Niet elke roker krijgt kanker, maar hij of zij vergroot wel het risico. En vanuit gezondheidsperspectief willen we zoveel mogelijk kogels uit de revolver krijgen", aldus Hannun.

We moeten veel verder kijken dan al dan niet pech of geluk om kanker te begrijpen en ons ertegen te beschermen, is de boodschap. "Niet roken, obesitas vermijden, gezond eten... allemaal geen garantie dat je geen kanker krijgt, maar het verkleint wel aanzienlijk het risico", zegt Emma Smith van Cancer Research UK aan BBC News.

Meest gelezen