Vondst achter muur in flat werpt nieuw licht op Holocaust in Boedapest

Boedapest, augustus 2015. Gabor en Brigitte Berdefy besluiten hun appartement vlak bij het Hongaarse parlementsgebouw te verbouwen. Op een dag steekt een werkman een schroevendraaier door een barst in een muur en merkt zo een hoop papier op in een verborgen ruimte. Eerst denken Gabor en Brigitte dat ze het behangpapier van de buren hebben vernield, maar na een nadere inspectie zien ze dat het om volgeschreven documenten gaat.

De twee breken de muur baksteen per baksteen af en ontdekken liefst 6.300 documenten die dateren van mei 1944, goed voor 61 kilo papier. Dankzij een gebrek aan lucht in de holte achter de muur blijken de documenten goed bewaard. Het koppel geeft ze aan de stadsarchieven van Boedapest.

Die archieven zijn sinds september druk in de weer met het bestuderen en catalogiseren van de vondst. Die blijkt niks minder dan een unicum te zijn: het gaat om de schriftelijke neerslag van een volkstelling die aan het einde van WO II in Boedapest is gehouden.

In maart 1944 waren de Duitsers Hongarije binnengevallen nadat het land van de asmogendheden naar de geallieerden was overgelopen. Meteen zette de bezetter alles in het werk om de naar schatting 200.000 joden in Boedapest te identificeren en op termijn naar de uitroeiingskampen te deporteren. Een volkstelling bleek hiervoor het meeste aangewezen.

Huis na huis en appartementsgebouw na appartementsgebouw ging de bezetter na wie de inwoners waren en welke religie ze aanhingen. Dit alles werd netjes neergeschreven met de totale aantallen christenen en joden per huis in de hoek van elke bladzijde.

Uit de documenten blijkt dat gebouwen die overwegend door joden werden bewoond kort nadien als "gele ster huizen" werden aangeduid, zo'n 2.000 in totaal. Alle joden van de stad werden verplicht hun intrek in die huizen te nemen in afwachting van een tweede verplichte verhuizing naar een ommuurd getto in het zevende district van Boedapest.

Dat getto werd eind 1944 in gebruik genomen. Vele joden kwamen om door ondervoeding of geweld. In januari 1945 kwam Boedapest in handen van het Russische leger en werd het getto bevrijd. Uiteindelijk zouden meer joden in de hoofdstad de oorlog overleven dan in de rest van het land. Alles samen kwamen 600.000 Hongaarse Joden om in de Holocaust, de meesten in Auschwitz.

Voor historici is de ontdekking van de documenten in het appartement van Gabor en Brigitte Berdefy van onschatbare waarde om lacunes in deze geschiedenis op te vullen. Veel documenten uit WO II zijn immers verdwenen of vergaan omdat de kwaliteit van papier in die tijd van slechte kwaliteit was wegens de rantsoenering.

Medewerkers van de stadsarchieven van Boedapest gebruiken strijkijzers om de verfrommelde documenten letterlijk glad te strijken waarna ze per pagina de namen overlopen. Af en toe duikt zo een belangrijke figuur uit de oorlogsgeschiedenis op.

Volgens de stadsarchieven zitten mogelijk nog eens 23.000 gelijkaardige documenten her en der in Boedapest verstopt.