Onderzoekers UGent vinden 2.200 jaar oude termietenheuvel

Termieten zijn sociale insecten, zoals mieren, en ze zijn opmerkelijke ingenieurs.  Ze zijn in staat om heuvels te bouwen die meer dan 10 meter hoog zijn en een basis hebben die wel 15 meter breed is. De heuvels regelen de temperatuur en de staat van de lucht binnenin, en ze worden gebruikt als woonplaats en als broedplaats voor de kleine insecten.

Nu blijkt uit een nieuwe ontdekking dat de termietenheuvels nog opmerkelijker zijn dan gedacht werd. Een team van de Universiteit Gent heeft in Congo een verlaten termietenheuvel gevonden die meer dan 2.200 jaar oud is. Dat maakt van die heuvel de oudste termietenheuvel die ooit gedateerd is, fossiele exemplaren uitgezonderd.

Een andere heuvel in de buurt was minstens 750 jaar oud, wat erop wijst dat de oude heuvel niet zomaar een uitzondering is. De ontdekking wijst er ook op dat termieten dezelfde structuren duizenden jaren lang gebruiken.

De heuvels werden gebouwd door de termietensoort Macrotermes falciger en ze bevinden zich in de Miombo-wouden in de buurt van Lubumbashi, in Opper-Katanga in Congo.

"De grootte alleen al van de heuvels wees er al op dat hun ouderdom de levensduur van een enkele termietenkoningin, die zelden ouder wordt dan 20 jaar, overstijgt", zo schrijven de onderzoekers in het tijdschrift Paleogeography, Paleoclimatology, Paleoecology.

Het team van de UGent en de universiteit van Lubumbashi dateerde, onder leiding van Hans Erens, vier grote termietenheuvels met de koolstof 14-methode. Daarbij meet men de verhouding van de radioactieve koolstof 14-isotoop in het organisch materiaal in de grond die de termieten gebruikt hebben om de heuvel te bouwen. De verhouding tussen de isotoop en de normale koolstof geeft een accurate datering van de ouderdom van de heuvel. 

De onderzoekers namen stalen langs de verticale as van de heuvels, waarvan er twee gebruikt werden door termieten die in het bovenste gedeelte leefden, en waarvan er twee verlaten waren. Ze onderzochten van elke soort een grote heuvel, meer dan 6 meter hoog, en een kleinere heuvel, kleiner dan 3,5 meter.

Bij de grote verlaten termietenheuvel nam de ouderdom van de grond in de structuur toe naarmate men lager ging, en de basis van de heuvel werd gedateerd op 2335-2119 jaar geleden. Ook de kleinere heuvel vertoonde een dergelijk profiel, en zijn basis was tussen 796 en 684 jaar oud. 

De heuvels die nog in gebruik waren, waren recenter, maar het grote exemplaar bleek gebouwd te zijn op een oude heuvel die 766 tot 675 jaar oud was, wat bevestigt dat termieten eeuwenlang voortbouwen op dezelfde heuvels. Bij de heuvels die nog in gebruik waren, waren de resultaten overigens minder eenduidig, mogelijk omdat de lagere gedeelten van de heuvels vervuild waren met recente koolstof uit het actieve nest.

Een grote termietenheuvel in Congo.

De 2.200 jaar oude termietenheuvel is waarschijnlijk al enkele tientallen jaren lang verlaten. Maar uit de studie blijkt dat termieten de heuvel regelmatig opnieuw gebruikt hebben in de periode van 800 tot 500 jaar geleden, wat in dat gebied een erg warme periode was.

Ook dat toont aan dat termieten dezelfde plaatsen eeuwenlang en zelfs duizenden jaren lang gebruiken.

Overigens zijn de ouderdommen volgens de onderzoekers minima, en kunnen de heuvels nog ouder zijn. "Desondanks, zelfs met deze minimale getallen, zijn sommige termietenheuvels veel ouder dan tot nu gedacht werd", zo schrijven de onderzoekers.