Nieuwe dinosaurus Yi qi lijkt een vleermuis met veren

Wetenschappers hebben in China een opvallende nieuwe dinosaurus ontdekt. De kleine dinosaurus Yi qi, "vreemde vleugel" in het Chinees, had veren zoals vogels, maar ook lange armen en vingers met een membraan tussen zoals vleermuizen. Het is niet duidelijk of Yi qi echt actief kon vliegen of alleen maar kon zweven.
(Illustratie: Dinostar Co. Ltd. via AP)

De fossiele resten van Yi qi werden gevonden in een vindplaats van fossielen uit de midden Jura-periode in China, een site waar al veel belangrijke fossielen gevonden zijn de laatste jaren. Yi qi is bewaard gebleven met een volledig verenkleed en was duidelijk een naaste verwante van de afstammingslijn die uiteindelijk zou leiden tot de vogels.

Wat deze dinosaurus echte duidelijk onderscheidt van talrijke andere dinosaurussen die konden zweven, en van andere voorlopers van de vogels, is de samenstelling van zijn vleugels. Niet alleen heeft Yi qi ongebruikelijke pluimen op zijn lange armen en vingers, maar bovendien heeft hij een gigantisch been op elke pols dat zich naar achter uitstrekt. En tussen dit been en de lange vingers is een membraanachtig weefsel bewaard in de fossiele resten, dat het dier een soort van vleugel zou hebben gegeven zoals de vleugel van een vleermuis.

Het lange been van Yi qi dat vanuit de pols naar achter steekt, het langste been op de foto, vertoont aan de bovenkant resten van een membraan. (Foto: Zang Hailong)

Convergente evolutie

Yi qi is waarschijnlijk geen directe voorouder van de vogels, en hij heeft zeker niets te maken met het ontstaan van de vleermuizen, die zoogdieren zijn. Hij is echter wel een uitstekend voorbeeld van convergente evolutie, het feit dat compleet niet verwante diersoorten, onafhankelijk van elkaar, dezelfde evolutionaire oplossing gevonden hebben, op verschillende tijdstippen, voor een zelfde evolutionair probleem.

Op verschillende tijdstippen hebben talrijke dieren een soortgelijk mechanisme ontwikkeld, een lang been in de pols of de hand met een membraan, om te zweven of te vliegen.

Zo leefden er zowel voor als na Yi qi, van het midden van het Trias, gedurende heel de Jura-periode, en tot het einde van het Krijt, Pterosaurussen, die een membraan hadden tussen hun enkel en een uitzonderlijk lange vierde vinger, waarmee ze actief konden vliegen.

Lang na Yi qi ontwikkelden verschillende niet verwante zoogdieren een soortgelijk systeem. De meest bekende zijn de vleermuizen, die uitstekend kunnen vliegen, maar daarnaast zijn er ook nog "zwevers" als de vliegende eekhoorns, de suikereekhoorns en de Fillipijnse vliegende kat.

Hoewel dit soort van mechanisme om te vliegen dus niet ongebruikelijk is, is het toch bijzonder vreemd om het aan te treffen in dit soort van dinosaurus. Professor Xu Xing, de belangrijkste auteur van de studie over Yi qi, van het Instituut voor Paleontologie van de Gewervelden en Paleoantropologie in Peking, zei daarover in The Guardian: "Hij heeft onmiskenbaar een vleugel ontwikkeld die uniek is in de context van de overgang van dinosaurussen naar vogels."

FRIEDRICH SAURER/SCIENCE PHOTO LIBRARY

Scansoriopterygiden

Er zijn een aantal gevederde dinosaurussen bekend, die dicht bij de vogels staan, en waarvan gedacht wordt dat ze op een of andere manier zweefden. Al die dino's waren klein en licht en hadden erg veel pluimen, genoeg om het oppervlak te vormen dat hen in staat stelde om zich op een effectieve manier door de lucht te bewegen.

Yi qi maakt deel uit van een vreemde groep van kleine dinosaurussen die Scansoriopterygiden genoemd worden, en die slechts bekend is van twee andere exemplaren. Over hun biologie of leefwijze is niet veel bekend, en er is dus niet veel waarop de wetenschappers kunnen voortbouwen. Het is echter onmiskenbaar opvallend dat een dergelijk dier dat talloze verwanten had met grote pluimen op hun armen, een zo dramatisch andere weg zou inslaan om te kunnen zweven, met een groot membraan.

Overigens wordt ook van de nauw verwante soort Epidexipteryx hui gezegd dat die mogelijk een membraan had.

Het feit dat er zo weinig fossielen van Scansoriopterygiden gevonden zijn, en dat die zover uit elkaar liggen in tijd, wijst er op dat de groep nooit echt van de grond gekomen is, bij wijze van spreken dan. Het is in elk geval duidelijk dat ze veel beperkter zijn gebleven, zowel in tijd als in plaats, dan hun naaste verwanten, en de combinatie van vleermuis en vogel van Yi qi heeft dus blijkbaar niet geleid tot een grote nieuwe radiatie - het ontstaan van verschillende soorten uit één voorouder - van dinosaurussen.

Zweven of vliegen?

Het is overigens zeer onduidelijk hoe Yi qi zich door de lucht heeft voortbewogen. De vleugels zijn niet volledig bewaard en de positie van het lange polsbeen is niet zeker, wat betekent dat Yi qi een zeer brede vleugel kan gehad hebben, of een smalle vleugel. Bovendien is het skelet sterk ineengedrukt, wat het moeilijk maakt om te zeggen of het dier over de spieren en de gewrichten beschikte die nodig zijn om actief te vliegen.

"We weten niet of Yi qi flapperde of zweefde, of allebei", zei professor Xu. Wel is duidelijk door de grote oppervlakte van de vleugels en de pluimen, en de kleine afmetingen van het dier, dat Yi qi op een af andere manier zich door de lucht kon bewegen.

"Alles bij elkaar genomen, is dit een onverwacht en opwindend specimen, dat onze opvattingen over de evolutie van het vliegen in dinosaurussen veranderd heeft. Het lijkt er op dat er een veelvoud aan vleugeloppervlakten ontstaan is bij de verwanten van de vogels, wat de oorsprong van het vliegen bij vogels mogelijk meer gecompliceerd maakt dan we tot nog toe dachten", zei doctor Mike Habbib van de University of Southern California, die niet betrokken was bij de studie.

De overgang van kleine, gevederde dinosaurussen naar zowel vogels als naar actief vliegen, vertoont een tamelijk consistente ontwikkeling, maar Yi qi voegt daar een nieuwe wending aan toe, met een evolutionaire tak die een dramatisch andere weg in de lucht gekozen heeft.

De studie van professor Xu Xing en zijn team, A bizarre Jurassic maniraptoran theropod with preserved evidence of membranous wings is onlangs gepubliceerd in "Nature".

De fossiele resten van Yi qi zijn sterk ineengedrukt. Wel zijn de pluimen duidelijk te zien.

Meest gelezen