"Honden meer inzetten om kanker op te sporen"

Het was al langer bekend uit beperkte studies dat honden in staat zijn een hele reeks ziekten op te sporen door hun fenomenale reukzin, maar de vraag of ze gebruikt kunnen worden om op grote schaal ziekten op te sporen werd begroet met scepticisme.

Er blijven vragen open over welk ras van hond beter geschikt is, hoe het gebruik van honden te systematiseren en over de financiële leefbaarheid van het gebruik op grote schaal van honden om ziekten op te sporen. Het gevolg daarvan is dat de meeste onderzoeken zich nu toeleggen op het kopiëren van het vermogen van honden om ziekten te ruiken in een machine of een chemische test. 

Uit de grootste studie naar het vermogen van honden om kanker te ruiken tot nu toe, is gebleken dat ze in staat zijn om prostaatkanker op te sporen met een accuraatheid van 98 procent door te ruiken aan urinestalen, en de auteur van de studie vindt dan ook dat honden niet alleen in testen gebruikt kunnen worden, maar ook in de praktijk.

"Onze studie toont aan dat het gebruik van honden in de toekomst een echte klinische opportuniteit kan worden, als ze samen gebruikt worden met de gewone instrumenten voor diagnose", zei Gian Luigi Taverna die de studie dit weekend voorgesteld heeft op een congres van de American Urological Association in een e-mail aan het mediabedrijf Bloomberg.

"Onze gestandaardiseerde methode is reproduceerbaar, goedkoop en niet-invasief, zowel voor de patiënt als voor de honden", zei Taverna, het hoofd van de dienst urologie aan het Instituto Clinico Humanitas in Rozzano in Italië.

Taverna onderzocht het reukvermogen van twee professioneel getrainde explosievenhonden, Zoe en Liu, in 430 gevallen. 200 van de urinestalen waren afkomstig van patiënten waarvan geweten was dat ze prostaatkanker hadden, 230 stalen dienden als controlegroep. De ene hond identificeerde de kankerpatiënten met 100 procent accuraatheid en de leden van de controlegroep voor 98 procent. De andere hond deed het iets minder goed en identificeerde de zieke patiënten in 98,6 procent van de gevallen terwijl hij de controlegroep in 96,4 procent van de gevallen juist had. De volgende stap, volgens Taverna, is het uitbreiden van het onderzoek in subgroepen van prostaatkanker en naar andere kwaadaardige urologische tumoren.

De bevindingen van Taverna komen op een tijdstip dat de standaard PSA-testen voor prostaatkanker onder vuur liggen omdat ze niet accuraat genoeg zijn, met valse positieven die leiden tot onnodige behandelingen. In 2012 beval een werkgroep van het Amerikaans Congress zelfs aan om gezonde mannen niet te screenen voor prostaatkanker, omdat uit onderzoek gebleken was dat het aandeel van valse positieve testen tot 80 procent kan bedragen. De testen meten een proteïne dat door de prostaatcellen afgescheiden wordt, het Prostaat Specifiek Antigen.

Als honden kanker proberen te ruiken, proberen ze chemische stoffen waar te nemen die door een tumor worden afgescheiden. Die chemische stoffen worden VOCs genoemd, volatile organic compunds of vluchtige organische stoffen.

VOCs zijn al gevonden in de adem van longkanker- en dikkedarmkankerpatiënten, en in de urine van prostaatkankerpatiënten.

De laatste ontdekkingen op het gebied hebben tot een hernieuwde interesse geleid voor het opsporen van kankers met honden.

Dina Zaphiris is een hondentrainster met 25 jaar ervaring, die meewerkt aan door de Amerikaanse overheid gefinancierde studies naar het vroeg opsporen van kankers bij mensen. Ze is de eerste die een aanvraag tot goedkeuring heeft ingediend bij de Amerikaanse Food and Drug Administration voor een kit die gebruikt maakt van het reukvermogen van honden voor medische diagnostiek.

In 2009 stichtte Zaphiris de "In Situ Foundation", een non-profit organisatie die "kankerhonden" traint en onderzoek uitvoert. Haar organisatie heeft nu een aanvraag ingediend voor goedkeuring van een "canine medical scent detection kit". In die kit ademen patiënten uit door een buisje op een stuk stof, dat de VOCs opvangt als de patiënten daadwerkelijk een kwaadaardige tumor hebben. Getrainde honden kunnen dan later aan de stof ruiken en vaststellen of er inderdaad VOCs aanwezig zijn.

Het screenen door de honden zou een "vroegtijdige waarschuwingstest" zijn, zei ze, die mogelijk gebruikt kan worden in combinatie let een mammogram, vooraleer over te gaan tot een biopsie, het verwijderen van een stukje weefsel voor onderzoek. "Je zou het aantal e-mails moeten zien die ik krijg waarin staat: 'Ik heb een onduidelijk mammogram en ik weet niet of ik een biopsie wil, zou een hond mijn ademmonster kunnen screenen?'."

Zaphiris raakte geïnteresseerd in de kwestie in 2003 terwijl ze met een onderzoeksgroep werkte aan een studie om long- en borstkanker op te sporen. Een scriptie over die beperkte studie toonde dat honden longtumoren met een gevoeligheid van 99 procent konden opsporen en borsttumoren in 88 procent van de gevallen.

Nu werkt Zaphiris samen met Jeffrey Marks, een professor chirurgie en pathologie aan de Duke University, om honden te trainen in het opsporen van borstkanker. Het duurt ongeveer zes weken om een hond klaar te stomen voor een studie, zegt Zaphiris, en ze traint meestal een nieuw team honden voor elke studie.

Zaphiris is niet de enige die honden tracht te betrekken bij de medische zorg. Aan de School of Veterinary Medicine van de University of Pennsylvania onderzoeken wetenschappers of honden eierstokkanker kunnen ontdekken aan de hand van weefsel- en bloedstalen.

Als dat het geval zou zijn, zou dat een doorbraak betekenen voor een erg moeilijke ziekte: eierstokkanker doodt jaarlijks 14.000 mensen in de VS alleen, maar als de ziekte vroeg opgespoord wordt, is er een overlevingskans voor 5 jaar van 90 procent. Het probleem is echter dat de symptomen van de ziekte pas zichtbaar worden op een ogenblik dat de overlevingskansen voor vijf jaar al erg laag zijn, en dat het verwerken van bloed- en urinestalen lang duurt en veel kost. Daardoor is het niet aangewezen om alle vrouwen routinematig te screenen voor de ziekte.

"We proberen een veelzijdige benadering, met de honden en inspanningen in het laboratorium, om vast te stellen of en een of andere "handtekening" is in het bloed van vrouwen met eierstokkanker, zodat we een opsporingssysteem kunnen ontwikkelen", zei Cindy Otto, de directeur van het Penn Vet Working Dog Center van de universiteit in Philadelphia. "We gebruiken de honden omdat we weten dat honden veel gevoeliger zijn dan om het even welke chemische techniek."

Het doel van het onderzoek is tot een nieuw screeningssysteem te komen of een elektronische sensor te ontwerpen die de "geurhandtekening" van eierstokkanker kan ontdekken, zei Otto.

Het project, dat vorig jaar begon, legt zich toe op het trainen van de honden met weefselstalen van eierstokken met kanker en van eierstokken met een goedaardig gezwel. De drie honden in de studie hebben geleerd om de stalen met kanker te herkennen, en de onderzoekers bekijken nu de reactie van de honden op bloedstalen.

De Duitse herder Tsunami, zo genoemd vanwege haar neiging om ongevraagd uitgebreid haar vriendschap te tonen op het ogenblik dat men dat het minst verwacht, is bijzonder succesvol gebleken, al vroeg in haar training, zei Otto. Als ze werkt, wordt ze een rustig, bedachtzaam dier. Ze werkt erg traag en loopt rond een wiel waarop de stalen uitgestald staan. Ze snuffelt, stop en denkt na, zei Otto. Als ze een kanker geïdentificeerd heeft, gaat ze zitten, dat is het afgesproken signaal. "Ze is zeer ernstig over de hele zaak", aldus Otto.

Het onderzoek is een samenwerking tussen scheikundigen, dokters en natuurkundigen van de universiteit en het belangrijkste doel is het ontwikkelen van een "elektronische neus" die het vermogen van een hond om ziektes op te sporen kan nabootsen. Otto zei dat ze niet denkt dat het gebruik van honden in een klinische omgeving praktisch zou zijn.

"De uitdaging zijn de kosten", zei ze. "Als je spreekt over het screenen van elke vrouw tussen 25 en 90, dat zijn een heleboel stalen."

Zaphiris is het daar niet mee eens. Ze zei dat de medische wereld niet moet wachten op de ontwikkeling van een technologie die kanker even accuraat kan opsporen als een hond. Haar doel is opsporingscentra met honden te openen die het vermogen van de dieren toegankelijk maken voor meer dan onderzoek alleen.

"Als er een machine zou zijn die even accuraat is als een hond, zou ik zeggen, 'doen"", zei ze. "Maar het is hoogst onpraktisch om te wachten tot de machines hun achterstand wegwerken." Als de opsporingskit van Zaphiris voor borstkanker goedgekeurd wordt, zal dat niet het geval zijn, en zullen de honden eerst hun intrede doen bij de opsporing van kankers.