Eerste ontmoeting mensen en neanderthalers in Saudi-Arabië?

Professor Joachim Bretschneider van de Onderzoeksgroep Nabije Oosten Studies van de KU Leuven was in Saudi-Arabië om er in de centraal gelegen regio Al-Ghat 3.000 jaar oude inscripties en rotstekeningen te bestuderen. Omdat er ook veel prehistorische artefacten te vinden waren, in de woestijn van centraal Saudi-Arabië liggen die vaak aan de oppervlakte door de erosie, vooral de wind, haalde hij zijn collega Philip Van Peer van de Eenheid Prehistorische Archeologie erbij. 

Op de site Jebel Samar vonden ze stenen voorwerpen waarvan het productieproces duidelijk Afrikaanse eigenschappen vertoont, vertelt Van Peer: “Het gaat om dezelfde technologie die de vroege homo sapiens in Noord-Afrika zo’n 130.000 jaar geleden toepaste. En die heeft zo’n specifieke combinatie van kenmerken dat een meervoudige ontwikkeling ervan haast onmogelijk is: het is geen Arabische technologie die toevallig lijkt op een Afrikaanse technologie”, zegt hij op de site van de KU Leuven.

“Klimatologisch gezien klopt het plaatje ook: het was een vochtiger periode tussen de droge ijstijden. De Sahara en Arabië bestonden toen uit savanne, met graslanden en galerijwouden langs permanente rivieren. Met andere woorden, de ideale omstandigheden voor homo sapiens om zich verder te verspreiden. In Al-Ghat vonden ze water en de goede grondstoffen om voorwerpen te maken, voornamelijk silex of vuursteen: een hard en breekbaar gesteente dat goed te bewerken is.”

De vondsten lijken te suggereren dat we de Out of Africa-hypothese anders moeten invullen, legt Van Peer uit. “De genetica vertelt ons dat onze soort – homo sapiens – ontstaan is in Afrika en zich dan in een aantal bewegingen heeft verspreid over heel de wereld. De poort om uit Afrika te raken ligt in het noordoosten, langs de kust van de Rode Zee. Op haar zuidelijkste punt is de zee op haar smalst – nauwelijks 18 kilometer tijdens de laagste zeestanden van de ijstijd. Een oversteek daar lijkt logisch en het gebruik van deze zuidelijke route is ook wat de vele studies van de genetische variatie in moderne populaties lijken aan te geven. Langs de kustlijn van het Arabisch schiereiland heeft Homo sapiens zich 74.000 jaar geleden dan snel verder verspreid naar Azië en Australië.”

“Maar een belangrijke kanttekening is dat een dergelijk genetisch model enkel gebaseerd is op de overlevers die vandaag rondlopen, en geen rekening houdt met alle homo sapiens-populaties die in de loop der tijden geheel verdwenen zijn. Daarvan vinden we wel sporen terug via archeologische resten. Die vormen dus een test voor theorieën die op genetische informatie gebouwd zijn. Dat maakt Saudi-Arabië net zo interessant voor archeologen.”

“Onze vondsten in Al-Ghat bevestigen de Out of Africa-hypothese, maar werpen wel enkele nieuwe vragen op. Wat we vinden in Jebel Samar, wijst duidelijk op geïmporteerde Afrikaanse technologie. Maar die lijkt verrassend vroeg aanwezig geweest te zijn. Bovendien bevinden we ons hier in centraal Saudi-Arabië, ver weg van de kusten van het Arabisch schiereiland. Beide observaties stellen de hypothese van een éénmalige, snelle kustmigratie dus serieus in vraag.”

In de plaats van een eenmalige snelle migratie langs de kust, lijkt het er dus op dat de eerste moderne mensen zich lange tijd gevestigd hebben in het binnenland van Saudi-Arabië.

Bovendien werpen de vondsten mogelijk ook een nieuw licht op de eerste ontmoetingen tussen homo sapiens en neanderthalers, zegt Van Peer. “Een paar jaar geleden deed ik een verkennende missie een tiental kilometer ten westen van Jebel Samar. Toen vonden we ook stenen voorwerpen uit dezelfde periode, maar dan van een technologie die veel meer op die van de neanderthalers lijkt. Zijn neanderthalers ooit zover naar het zuiden afgezakt en hebben ze daar de eerste homo sapiens ontmoet?”

“Het is al langer bekend dat neanderthalers aan het begin van de laatste ijstijd in het gebied aanwezig waren. Maar het is zeker de moeite om verder te onderzoeken of homo sapiens en de neanderthaler in Saudi-Arabië voor de eerste maal met elkaar in contact gekomen zijn. Dit zou het kerngebied kunnen zijn waar een oorspronkelijke vermenging van de beide populaties plaatsvond, waarna homo sapiens zich verder verspreidde naar Azië en Australië. Het zou alvast verklaren waarom uit het meest recente genetisch onderzoek blijkt dat ook in populaties uit die gebieden een klein percentage neanderthaler-DNA voorkomt terwijl daar nooit neanderthalers hebben geleefd.”