Mysterie achter Ierse hongersnood is ontrafeld
De aardappelziekte deed halfweg de 19e eeuw verschillende oogsten mislukken over heel Europa. Maar vooral in Ierland waren de gevolgen van de aardappelpest ongemeen hard.
Onderzoekers hebben nu DNA onderzocht van gedroogde planten in herbaria in Groot-Brittannië en Duitsland. Het is de eerste keer dat wetenschappers genetisch materiaal hebben kunnen ontcijferen van gedroogde planten.
HERB-1, zo hebben de wetenschappers de variant van de plantenziekte genoemd. Tot vandaag was niet helemaal duidelijk waarom die variant van de aardappelziekte zo hard toesloeg in Ierland. De onderzoekers hebben het DNA vergeleken met dat van de aardappelziekte die ook vandaag nog bestaat en ook vandaag nog leidt tot verlies van oogsten.
"De DNA-variant van HERB-1 is verschillend van alle hedendaagse vormen, en het is een onbekende variant. Wellicht is die versie van de aardappelziekte vandaag uitgestorven", zegt professor Sophien Kamoun van het laboratorium van Sainsbury.
Door het DNA van de schimmel te decoderen, is ook gebleken dat de variant die in Ierland toesloeg halfweg de 19e eeuw, uniek was. Daardoor spreken wetenschappers nu van een "raadsel" of een "whodunnit" die eindelijk opgelost is.
Dat die variant nu uitgestorven is, zou te verklaren zijn door de evolutie in de manier waarop aardappelen geteeld werden. Die kweekmethodes zijn gewijzigd in het begin van de 20e eeuw.
Enorme impact op de geschiedenis
De variant van de aardappelziekte waarover het hier gaat, is ontstaan in de Verenigde Staten in 1844. Het eerste gerapporteerde geval van de aardappelpest in Europa is vastgesteld nabij Antwerpen in 1845. De aardappelziekte veroorzaakte problemen in de meeste Europese landen, maar in Ierland waren de gevolgen ronduit desastreus. De aardappel was er het belangrijkste voedingsmiddel, en de milde maar natte zomer op het eiland wakkerde de verspreiding van de pest nog aan.
In 1845 raakte de helft tot twee derde van de oogst verwoest. In 1846 was meer dan 90 procent van de oogst kapot door de aardappelziekte. Ook in de jaren daarna was de ravage groot. Door de combinatie met armoede en sociale en politieke onrust was de hongersnood de grootste ramp die Ierland ooit heeft meegemaakt.
De impact op de geschiedenis is enorm. Een miljoen Ieren zijn gestorven. Nog eens een miljoen Ieren zijn gevlucht, velen onder hen naar de Verenigde Staten, daar leven tot op vandaag veel afstammelingen van Ierse migranten in de steden aan de oostkust. De Ierse bevolking is met een vierde geslonken in enkele jaren tijd.
De schrijnende leefomstandigheden voor de Ieren versnelden ook de opkomst van het Ierse nationalisme en zo ontstonden de kiemen voor de roep om onafhankelijkheid van Londen.
De impact die de aardappelziekte en de Ierse hongersnood op de geschiedenis hadden, valt dus moeilijk te overschatten.
