"Remember us": Antwerpenaren herdenken de doden van de straat

De zon was dan toch uit zijn schuilplaats gekomen, alsof het uit respect was voor de mensen die het meest onderhavig zijn aan het weer: zij die op straat leven, en daar, of daaraan zijn gestorven. De viering zou om 16 uur beginnen, maar op straat is tijd relatief.

Langzaam aan kwamen ze dan toch aan, in groepjes. De tamtam had zijn werk gedaan. De organisatoren spraken een woordje. Toen Niek Everts, één van de grote bezielers van deze herdenking, de lijst voorlas met de namen van de straatdoden (zie kader), werd het bijzonder stil. Zelfs de toeristen bleven staan en bogen deemoedig het hoofd.

"+ 2017: Roger - Leo - Sabrina - …
+ 2016: Hendrik - Els - Willy - Oswald - Kevin - Gerard - Tom - Guy - Inge - Sandra - Peter - Frederik - Mehran - Philip - Timmy - Cois - Lea - René - Luc - Herman - Vital - Matthijs - Ismail - René - Yvan - Ronny - Christine - André - Chris - Luc - Bart - JP - Claudio - …
+ 2015: Bernard - Benny - Marc - Abou - Rudi - Dolores - Elizabeth - Lorenzo - Joke - Levi - Danny - André - JP - Inge - Werner - Lonei - Harry - Ghislain - Nicky - Jogmy - Michel - Gerd - …
+ 2014: Jimmy - Antonio - Ouchan - Bart- Jo - Andrej- René - John - Guy- Mike - Mariska - Jerry - Jack - Johan - Tadeusz - Akhtar - Antoine - Paul - Luc - Kris - Marcel - Danny - …
+ 2013: Giovanni - Wesley - Nico - Anneke - Alberto - Abdelmajid - Tina - Andy- Pierre - Wieslaw - Atanasie - John - Soetkin - Grazyna - Mariana - Staf - Angel - Franky - Sandra - Erik - Joni - Jill - Bob - Amet - Julien - Ritch - Viviane - Stan - Robert - …
+ 2012: Guy - Myriam - Annouschka - Edwin - Patrick - Fons - Frank - Veerle - Bogdan - Dirk - Dave - Ali - Adil - Rita - Eduard - Linda - Pascale - Natalie - …

En nog velen van wiens overlijden we niet op de hoogte waren
En alle vrienden en familieleden die voordien gestorven zijn
Velen zijn te vroeg gestorven
omwille van een moeilijk leven vol ontberingen"

Statistieken over dak- en thuislozen in België zijn schaars. Sinds een studie van FEANTSA in 2003 circuleert het magische cijfer 17.000, en dat blijft opduiken in recentere publicaties. Er zijn geen officiële tellingen. In 2014 heeft La Strada in Brussel eens op één nacht de daklozen geteld maar dan nog was het moeilijk om er grip op te krijgen.

Om te beginnen is "dakloos" zijn een rekbaar begrip. Er zijn weinigen die jaren aan een stuk constant op straat wonen. Een lichaam is daar gewoon niet voor gemaakt. De meesten zwerven van de straat naar de nachtopvang, naar transithomes, en terug. Sommigen blijven er in, anderen geraken er uit.

Na de toespraken gingen mensen naar voren, om hulde te brengen aan "hun" maat. Er kwamen foto’s, teksten, bloemen, kaarsen. Het papieren altaar, gemaakt door een paar kunstenaars die ook veel met daklozen werken, kreeg zijn ware betekenis. De bedoeling was dat het een vergankelijke versie wordt van een monument, iets als een monument voor de onbekende soldaat, zeg maar. Het altaar moet vol: iedereen werd verzocht iets mee te brengen. Aandenkens, voorwerpen, kaarsen, bloemen, foto’s… alles wat getuigt van een leven en een verbintenis met iemand die om welke reden dan ook uit het reguliere circuit van huisje tuintje weltevree is verdwenen.

Het Mexicaanse altaar refereert aan de dia de los muertos in Mexico, het grote feest om de doden te herdenken en weer tot leven te brengen. Mexicanen vieren dat. Maar ook aan “Het Altaar van Antwerpen”, een artistiek project waarmee de Mexicaans-Antwerpse kunstenares Patricia Lopez in 2012 begon, en dat sindsdien elk jaar opnieuw wordt uitgebreid en gevierd. Dat altaar staat trouwens in het MAS. De nieuwste interpretatie wordt naar de kapel van het VLOT verhuisd, waar mensen nog een aantal dagen terecht kunnen.

Waarom gebeurt deze herdenking nu in februari? De organisatoren van het Straatoverleg Antwerpen bedachten dat er rond de jaarwisseling altijd wel media aandacht is voor dak- en thuislozen. Die donkere koude winterperiode stemt ons tot nadenken over onze naasten.

Maar als de lente er aan komt lijkt het gevaar van de koude weer geweken, en gaat de aandacht voor die kwetsbare groep mensen in de kast. En daar wil het straatoverleg een stokje voor steken. Het leven op straat is niet alleen hard in het putje van de winter. Het is beenhard het hele jaar door. De ontberingen van lange periodes op straat veroorzaken ziektes, vroegtijdige veroudering en al te vaak de dood. Niet alleen in de winter.

Dat dergelijke initiatieven welkom zijn, en nodig, blijkt uit de grote opkomst bij het jaarlijkse winterfeest einde januari op het Koningsplein. Iedereen van en rond de straat is daar. Het zijn manieren om mensen zonder sociaal netwerk toch een weefsel te laten breien, te laten voelen dat ze niet helemaal alleen zijn. “Want dat,” zegt Niek Everts, “dat is nu net het probleem met dak- en thuislozen.” Niek is al 15 jaar pastoraal werker bij het VLOT waar ze mensen van de straat opvangen. En ze is de bezieler van dit evenement.

“Ze hebben vaak geen netwerk. Dat heeft te maken met een gemis aan basic trust, een basisvertrouwen dat ze nooit hebben meegekregen. Niet iedereen kan wonen. Want wonen betekent dat je een plek kunt creëren waar je graag bent, en dus dat je van jezelf kunt houden. Als je dat allemaal niet hebt meegekregen veroorzaakt dat een fundamenteel trauma.”

Niek en collega’s hebben in hun werkplek een huiskamer voor dakloze mensen. Er is geen hulpverlening, wel een luisterend oor, twee dagen per week. Het is een manier waarop dat onbekende percentage dak- en thuisloze medemensen een beetje warmte kan vinden.

“En waardigheidsgevoel,” zegt ze, zachtjes glimlachend. “Heb je X al gezien”, roept P, “die ziet er goed uit! Die had geen kaken meer, en nu terug een gezicht!” Nieuwtjes over wie van de straat geraakt, letterlijk dan. De uitersten raken elkaar: de meest kwetsbaren, en de bewaarengelen van deze samenleving. Ze drinken samen warme chocomelk en eten chocoladekoeken bij een dampende pot.

Er stierf een man vorige week. Een mooie man, een warme man.
Een koppige man, een moeilijke man, een dronken man.
Wij klopten op zijn raam. Op zijn deur.
Wij stuurden berichten.
Maar niets was genoeg om zijn verdriet te verzachten.
Wij zeiden dat we hem misten, dat we hem nodig hadden.
Dat er naar hem gevraagd werd.
Dat we ons zorgen maakten.
We trakteerden op telefoonkaarten en koffietjes in de stationshal.
We luisterden of trokken aan zijn mouw.
Er stierf een man vorige week.
Gesloten ramen, gesloten deur.
Gevonden niet gered.
Er klopt iets niet.
Er klopt iets niet
als aankloppen
niet genoeg
is

(Tekstje van Silvie n.a.v. "Remember us")

Elke week brengen we een verhaal van op straat in de reeks “Leven en dood op de straat”.