Antwerpse archeologen leggen resten "Papenhof" bloot

Sinds deze zomer voeren archeologen van de stad Antwerpen in opdracht van de Beheersmaatschappij Antwerpen Mobiel (BAM) opgravingen uit ter hoogte van de rivier Groot Schijn in Deurne. Dat gebeurt in het kader van de voorbereidende werken voor de Oosterweelverbinding.

De voorbije weken hebben ze de restanten van het historische Papenhof aan de oppervlakte gebracht in de zone tussen de Ring en de Ten Eekhovelei. Het landgoed "Ten Eekhove" dateert uit de middeleeuwen en vertelt veel over de vroege geschiedenis van Deurne.

Bij de opgravingen zijn de muurresten en de verschillende bouwperiodes duidelijk te zien. De zuidwestelijke hoek van het complex blijkt opgebouwd op een stevig fundament van minstens twee meter hoog. De muurbasis bestaat uit baksteenmetselwerk met een band in natuursteen.

Binnen het gedeelte dat werd opgegraven zijn vijf kamers te onderscheiden. Onder de recente vloeren (19e en 20e eeuw) van deze kamers vonden de archeologen oudere fases, waaronder een mooi afgewerkte bakstenen vloer in visgraatmotief.

Tijdens de opgravingen werden ook enkele markante vondsten gedaan: een zilveren munt van Lodewijk van Maele (1369-1370), aardewerk uit de 13e en 14e eeuw en resten uit de prehistorie, zoals een fragment van een gepolijst bijltje en scherven uit de ijzertijd. Mogelijk komen in de laatste weken nog meer oudere vondsten aan het licht.

Ongeveer één derde van de volledige plattegrond van het Papenhof is nu zichtbaar. Het overige gedeelte wordt enerzijds doorsneden door een recente riool, anderzijds bevindt de noordoostelijke hoek van het gebouw zich vermoedelijk buiten het werkterrein, ter hoogte van de volkstuintjes.

(Foto: Dries Luyten)

Het Papenhof heeft een rijke geschiedenis die teruggaat terug tot de middeleeuwen. De vroegste vermelding van het Papenhof is de vermelding van het landgoed "Ten Eekhove", dat minstens dateert uit de 12de eeuw. Eerst was de abdij van Ename de eigenaar, later kwam het in het bezit van de familie van Dorne, die de oude kloostergebouwen liet ombouwen tot een klein kasteeltje, een "maison de plaisance" of lusthof, zoals er in Deurne wel meer stonden. De familie verkocht het domein in 1345 aan de Norbertijnse Sint-Michielsabdij.

Het bleef in eigendom van de Norbertijnen tot aan de Franse Revolutie. Aan deze monniken, die ook "papen" genoemd werden, dankt het goed zijn uiteindelijke naam 'Papenhof'.

Het complex werd ook meermaals verbouwd. Op het einde van de 16e eeuw werd een deel van het kasteeltje ontmanteld om als bouwmateriaal bij te dragen aan de stadsversterking. In de 19e eeuw werden bij de bouw van de Brialmont-omwalling opnieuw delen van het complex afgebroken.

Vanaf 1860 werd de waterloop Schijn ten noorden van het Papenhof verder rechtgetrokken. Het resterende stuk van het voormalige Papenhof werd in de tweede helft van de 19de eeuw opgedeeld in verschillende arbeiderswoningen. De laatste resten verdwenen na de Tweede Wereldoorlog.

Historische kaarten tonen aan dat het landgoed omgeven werd door een gracht.

Een historische foto van de laatste resten van het Papenhof (foto: Stadsarchief Antwerpen).

De lopende opgravingen zullen nog enkele weken in beslag nemen. Dankzij het onderzoek kon de resterende archeologie in de ondergrond in kaart worden gebracht en beschreven zodat deze informatie beschikbaar blijft voor komende generaties, in samenwerking met de vzw Turnirum Volksmuseun Deurne.

Na de opgravingen wordt er begonnen met de geplande infrastructuurwerken. De verlegde Schijn zal dan een deel van het domein van het Papenhof doorsnijden.

Samen met de betrokken partijen wordt nu onderzocht op welke manier het Papenhof in de nieuwe aanleg van het terrein een plaats kan krijgen.

Een detail uit de Fournier-kaart (foto: Stadsarchief Antwerpen).

(Foto: Dries Luyten)