"Voor veel mensen is dit heilige grond"
Het museum is gehuisvest is in de oorspronkelijke gebouwen van de rederij Red Star Line, en dat geeft het ongetwijfeld extra charme. In de loodsen van de Red Star Line, aan de Rijnkaai in het noorden van de stad, zijn honderdduizenden mensen gepasseerd in de hoop de oversteek te kunnen maken op een van de gigantische schepen naar Amerika. Het maakt de herinnering alleen maar tastbaarder, want je loopt als het ware in hun voetstappen.
Het was een emotionele plek van afscheid, of verdriet, toen bleek dat iemand medisch werd afgekeurd en al dan niet werd losgerukt van andere familieleden die wel mochten vertrekken. Voor anderen was het het begin van een geslaagd nieuw leven, al keerden er ook velen jaren later weer terug.
De oude gebouwen dreigden te worden gesloopt, maar konden alsnog worden gered. "Voor veel mensen is dit heilige grond", zei burgemeester Bart De Wever (N-VA) in zijn openingsspeech. Tussen 1873 en 1934 reisden naar schatting 2 miljoen landverhuizers met een schip van de Red Star Line naar Amerika. Velen van hen kwamen uit Oost-Europa, en naar schatting een kwart waren joden.
Hun reis begon al van veel verder, en aankomen in Antwerpen na een dagenlange uitputtende tocht was al een overwinning op zich. Er maakten ook Belgen de oversteek via de Red Star Line, vooral West-Vlamingen, maar veruit de meesten waren buitenlanders.
Antwerpen als poort naar Amerika: "Het is ons Ellis Island aan de Schelde", zegt schepen van Toerisme Koen Kennis (N-VA) daarover.
Een flinke douche, een doktersbezoek en bang afwachten
Het museum laat je bijna letterlijk hetzelfde parcours lopen als de zogenoemde landverhuizers van toen. Maar terwijl bezoekers binnen aanschuiven, moesten de landverhuizers dat oorspronkelijk buiten doen. In de winter stonden zij in de kou te bevriezen, tot het Belgische parlement het initiatief nam om de loods uit te breiden.
Via de inkomhal kom je uit bij de plaats waar de gelukszoekers een douche moesten nemen. Dat gebeurde grondig: de douches duurden tot een halfuur, gebeurden met heet water, én met azijn en benzeen om iedereen voldoende ontsmet te krijgen van mogelijke bacteriën, teken enz. Het is mogelijk om te ruiken welke geur er toen moet hebben gehangen, via twee paaltjes die uit te muur steken (foto). De bagage werd tegelijk helemaal ontsmet .
Daarna kwam voor de landverhuizers hét moment waar ze met enige huivering en vooral veel spanning naartoe keken: de medische keuring. Velen waren er doodsbang voor, doodsbang om alsnog afgekeurd te worden, nu ze zo dicht bij hun potentieel geluk stonden.
In die tijd bestond er in Europa een oogziekte, trachoom, die nog niet in de VS was verspreid. Onder meer daarop werd iedere reiziger gescreend, en velen werden afgekeurd. De keuring werd grondig gedaan: er waren verschillende artsen aanwezig, en bij twijfel werd een "second opinion" gevraagd. Overigens was wie door de controles raakte, nog niet helemaal zeker: op Ellis Island bij New York werd een nieuwe controle gedaan, en het was mogelijk om onderweg ziek te worden. En dan hebben we het nog niet over de immigratiepapieren.
Multimediaal, en naar boven in de schouw
Naast tal van memorabilia brengt het museum ook een pak individuele verhalen, wat het menselijk en tastbaarder maakt. Er zijn ook replica's van de reusachtige schepen die de passagiers transporteerden, na de eeuwwisseling minstens even groot en luxueus als de Titanic - die overigens voer onder vlag van concurrent White Star Line. Liefhebbers kunnen de menukaarten van toen inkijken (een sauté van niertjes of lamsvlees voor ontbijt bijvoorbeeld), of zien hoe groot het verschil wel was tussen reizen in eerste, tweede of derde klasse.
Het museum is multimediaal, met veel audio- en videofragmenten, en ook interactief: op verschillende plaatsen kan je met de computer werken om door te klikken op bepaalde plaatsen, foto's, personen enz. Je kan zelfs je eigen foto laten nemen, zodat je meefigureert in een filmpje. En er zijn ook apps ontwikkeld.
Het museum wil overigens blijven evolueren: daarom worden bezoekers uitgenodigd om, als zij nog bijkomende informatie hebben, die te delen met het museum.
Als u een frisse neus wil nemen en even de sfeer van de haven wil opsnuiven, kan u het torentje omhoog met uitzicht op het water, het Eilandje, de petrochemische industrie verder noordwaarts en de stad zuidwaarts. Wie naar het westen tuurt, kan zich voorstellen hoe de reusachtige boten toen weg voeren.
Ook Einstein kwam over Antwerpen
Bovenal wil het museum het verhaal vertellen en een bredere kijk bieden op het fenomeen van de immigratiestromen, een thema dat eigenlijk van alle tijden is.
Volgens schepen van Cultuur Philip Heylen (CD&V), als drijvende kracht achter het museum ook wel "Meneer Red Star Line" genoemd, maken 3 dingen het museum uniek: de persoonlijke (emigratie)verhalen, het actuele migratievraagstuk en de originele gebouwen.
Wist u trouwens dat er verschillende grote namen over Antwerpen naar Amerika zijn gereisd? Daarbij zijn niemand minder dan Albert Einstein, de vader van Fred Astaire (foto), Leo Baekeland (van het bakeliet) en muzikant Irving Berlin.
