Wil Groot-Brittannië een "Belgische" oplossing voor het Europees Hof? - Rob Heirbaut
Rob Heirbaut is VRT journalist gespecialiseerd in de Europese instellingen, politiek en debat.
Het Europese Hof van Justitie is de hoogste rechtbank van de Europese Unie. Het Hof zorgt ervoor dat Europese wetten overal in de Europese Unie op dezelfde manier worden geïnterpreteerd. De lidstaten van de Europese Unie (ook het Verenigd Koninkrijk) hebben die bevoegdheid aan het Hof gegeven.
Wat is anders de zin van Europese wetten, wanneer een Bulgaarse rechter ze anders uitlegt dan een Belgische?
Nationale rechters die twijfelen of een wet van hun land in overeenstemming is met een Europese wet, kunnen hierover een vraag stellen aan het Europese Hof. Vaak zegt het Hof dan dat de wet in kwestie in strijd is met de Europese regels. Zo oordeelde het Hof dat de garantieregeling voor de Arco-coöperanten niet door de beugel kon.
Wanneer een land een Europese verplichting niet uitvoert, kan de Europese Commissie dat land voor het Hof van Justitie brengen, en om een veroordeling vragen. Wanneer dat land de veroordeling niet uitvoert, kan het Hof zelfs een boete opleggen. Vorige week werd Spanje nog veroordeeld tot een boete van 3 miljoen euro, omdat het zijn wetgeving over havenarbeid nog niet heeft aangepast.
Het Hof van Justitie is gevestigd in Luxemburg, en is niet te verwarren met het Europees Hof van de Rechten van de Mens, dat in Straatsburg gevestigd is.
Die rechtbank is verbonden aan de Raad van Europa, een internationale instelling waar 47 landen (ook Rusland en Turkije bijvoorbeeld) lid van zijn, en die vooral werkt rond mensenrechten en democratische principes.
En nu brexit ...
De rol van het Europese Hof van Justitie was een onderdeel van de campagne in aanloop naar het brexit-referendum in het Verenigd Koninkrijk. Veel Britten ergeren zich al lang aan de inmenging van Europese rechters in de Britse regelgeving. Vaak werden het Hof van Justitie en het Hof van de Rechten van de Mens op een hoop gegooid, wat de eerlijkheid van het brexit-debat niet ten goede kwam.
De regering van Theresa May beloofde na het referendum herhaaldelijk dat ze een eind zou maken aan de invloed van het Hof van Justitie in het Verenigd Koninkrijk.
Op 29 maart verklaarde Theresa May in het Britse parlement dat na de brexit alleen Britse rechters nog Britse wetten zouden interpreteren, en niet meer de rechters van het Hof in Luxemburg.
Volgens Koen Lenaerts (foto hieronder), de Belg die voorzitter is van het Hof van Justitie, heeft dit te maken met de rechtstraditie in het Verenigd Koninkrijk. De Verenigde Staten heeft zijn Supreme Court, de Duitsers hun Bundesverfassungsgerichtshof, en wij hebben een Grondwettelijk Hof: allemaal rechtbanken die wetten naar de prullenmand kunnen verwijzen en politici kunnen overrulen. In het Verenigd Koninkrijk is de wetgever soeverein, geen rechter kan daar iets aan doen.
Wat met EU-burgers in Groot-Brittannië?
Na de brexit maken de Britten hun eigen wetten, en hebben ze in theorie niets meer te maken met het Hof. Maar zo simpel is het niet. Wat met zaken die al voor de brexit aanhangig zijn bij het Europees Hof?
De 27 landen van de Europese Unie willen bovendien dat EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk, ook na de brexit, beschermd blijven door dezelfde Europese regels als nu. En ze willen dat, als ze zich benadeeld voelen door een Britse maatregel (geen studiebeurs of kindergeld krijgen bijvoorbeeld), de EU-burgers nog altijd kunnen vragen dat Britse rechters de kwestie voorleggen aan het Europese Hof van Justitie.
De Britse regering ziet het anders: ze willen aan EU-burgers een “Brits statuut” geven, waarover alleen Britse rechters nog kunnen oordelen. Het is de bedoeling dat de EU en de VK hierover een akkoord sluiten: welke rechten zullen EU-burgers hebben in het VK en Britten in de EU, en welke rechters zijn hiervoor bevoegd. Alleen het Hof van Justitie, of ook de Britse rechters. Maar wat dan wanneer ze regels verschillend interpreteren?
Een "Belgische" opplossing?
Volgens Koen Lenaerts is het probleem op te lossen. Hij verwijst naar een verdrag tussen de Europese Unie en Noorwegen, Liechtenstein en IJsland, die samen de Europese Economische Ruimte vormen. Europese wetten worden door Noorwegen, Liechtenstein en IJsland overgenomen.
Voor die drie landen is er een aparte rechtbank opgericht, de “EFTA-court”, die geschillen over die wetten moet beslechten. Om te vermijden dat de rechtspraak van de EFTA-court verschilt van die van het Hof van Justitie, is afgesproken dat de twee rechtbanken hun rechtspraak op elkaar afstemmen.
En dat werkt al 25 jaar, zegt Lenaerts. Opvallend: de EFTA-court is gevestigd in … Luxemburg, op een boogscheut van het Hof van Justitie. En de facto volgt het EFTA-court gewoon de rechtspraak van het Europese Hof, dat ten slotte bevoegd is voor een markt van 500 miljoen inwoners, terwijl Noorwegen,Ijsland en Liechenstein samen maar 6 miljoen inwoners hebben.
Vraag is of de Britten zo’n model zien zitten, waarbij de kleinere partner zich schikt naar de grotere. Want dat is net waar ze via de brexit een eind aan willen maken.