Hoe ver durft Spanje te gaan met repressie in Catalonië? - Bart Maddens
Bart Maddens doceert politieke wetenschappen in Leuven. Hij volgt de communautaire discussies op de voet.
De Catalaanse thriller nadert zijn ontknoping. Deze week is de spanning te snijden in Spanje. De Catalaanse regering heeft aangekondigd wanneer het veel besproken en langverwachte georganiseerd wordt en hoe de vraag precies zal luiden:
"Wilt u dat Catalonië een onafhankelijke staat wordt in de vorm van een republiek".
De bekendmaking slaat in als een bom. Want de politici in de Spaanse hoofdstad Madrid gingen er altijd van uit dat Catalaans minister-president Carles Puigdemont (foto hieronder) die radicale stap nooit zou durven te zetten.
Vanuit Spaans perspectief is het referendum immers ongrondwettig. Vanuit Catalaans perspectief daarentegen zal het referendum perfect legaal zijn.
Dat komt omdat het Catalaanse parlement de komende maanden de zogenaamde transitiewet zal goedkeuren, die Catalonië juridisch loskoppelt van Spanje. In die wet zal Catalonië zich onafhankelijk verklaren, onder voorbehoud van goedkeuring daarvan bij referendum.
Erfenis van Franco
De Spaanse regering heeft al aangekondigd dat ze alle mogelijke middelen zal gebruiken om het referendum te verhinderen. Elk aanbod tot dialoog wordt door premier Mariano Rajoy arrogant afgewezen. Twee weken geleden nog stuurde Puigdemont een vriendelijke brief naar de Spaanse premier, met een voorstel tot ultiem overleg. Hij kreeg meteen het deksel op de neus, zoals dat voordien al ettelijke keren was gebeurd. Madrid kiest meer dan ooit voor de weg van de repressie.
Dat is niet onlogisch als je bedenkt dat de regerende Partido Popular de rechtstreekse erfgenaam is van het franquisme. Rajoy moet zijn Spaans-nationalistische en conservatieve achterban te vriend houden. Daarom kan hij geen duimbreed toegeven aan de Catalanen. In de plaats daarvan worden de duimschroeven steeds verder aangedraaid.
Het is nu al zover gekomen dat er in het Catalaanse parlement zelfs niet mag worden gepraat over het referendum. Parlementsvoorzitter Carme Forcadell wordt momenteel door het Spaanse gerecht vervolgd omdat ze een resolutie daarover ontvankelijk durfde te verklaren. Ze riskeert een zware geldstraf en een verbod om een publiek ambt uit te oefenen. De parlementaire onschendbaarheid is opeens van geen tel meer in Catalonië.
Door die repressieve aanpak en onverzettelijkheid van Madrid staan de Catalanen met de rug tegen de muur. Een zeer ruime meerderheid van 80% wil dat er een referendum komt. Maar dat kan enkel worden georganiseerd op een revolutionaire wijze, namelijk door de Spaanse grondwet opzij te schuiven.
Als de Catalaanse regering inderdaad voet bij stuk houdt, dan zal dat een bijzonder boeiend experiment opleveren. Er zullen dan in Catalonië twee constitutionele stelsels naast elkaar bestaan: het Spaanse, gebaseerd op de Spaanse grondwet, en het Catalaanse, gebaseerd op de transitiewet.
Welk systeem zal uiteindelijk prevaleren? Dat zou wel eens heel spannend kunnen worden. De Catalaanse regering zal haar administratie opdracht geven om het referendum te organiseren, op basis van de Catalaanse wet. Maar Madrid heeft al aangekondigd dat ambtenaren die hieraan meewerken streng zullen worden vervolgd en gestraft, op basis van de Spaanse wet.
Naar wie luisteren?
Die arme Catalaanse ambtenaren dreigen dus onzacht in aanraking te komen met een interessante politicologische kwestie: wat is, als puntje bij paaltje komt, de staat?
Het antwoord van een van de grondleggers van de sociologie Max Weber is misschien wel het meest relevant. De staat is de instantie die het monopolie heeft op het legitieme gebruik van geweld. Wie zal, als het er echt op aan komt, over de machtsmiddelen beschikken om het naleven van de wet manu militari af te dwingen in Catalonië?
De Spaanse militairen en nationale politiediensten in Catalonië zullen ongetwijfeld loyaal blijven aan Madrid. Maar wat zal de regionale politie doen, de zogenaamde Mossos ? Dat schijnt niemand goed te weten.
Zonder geweld
Feit is wel dat de Catalaanse separatisten zelf altijd principieel voor geweldloosheid hebben gekozen. Zij willen een gewapend conflict ten allen prijzen vermijden. Er staan dus geen onafhankelijkheidsmilities klaar om de Spaanse politie en militairen te verhinderen de stemlokalen te sluiten.
De kans dat het tot een burgeroorlog komt is dan ook niet zo groot. Gelukkig maar. Al botsen we hier weer op een ander intrigerend politicologisch vraagstuk: is het wel mogelijk voor een volk om zich op een vreedzame en geweldloze wijze los te rukken uit een staatsverband?
Wat doet Europa?
Hoe dan ook, als het Catalaanse conflict verder escaleert, dan zal men in België en de EU niet langer de andere kant op kunnen kijken. Er wordt tegenwoordig veel misbaar gemaakt over de autoritaire trekken van Erdogan in Turkije en Orban in Hongarije. Maar over de anti-Catalaanse repressie van Rajoy wordt zedig gezwegen.
Dat komt natuurlijk omdat het Europese establishment als de dood is voor Catalaanse onafhankelijkheid. De Catalanen zijn de slechteriken in dit verhaal. Zij bedreigen de gevestigde orde in Europa. Als ze hun slag thuishalen, dan wordt voor het eerst sinds de Tweede Wereldoorlog de West-Europese landkaart gewijzigd.
Dat zou inderdaad een domino-effect kunnen veroorzaken. Maar aan de andere kant: denkt men dan werkelijk dat die vaak arbitraire en tegennatuurlijke indeling in staten voor eeuwig en altijd bevroren kan blijven?
VRT Nieuws wil op deredactie.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.